Халцаро бобур фонди

Б о б ур
— 
ф и дой и ота.
„Б о б у рн о м а" 
м а ъ л у м о т л а р и д а н биз Б о бу р н и ўз ука- 
л а р и , опа-сингил л ар ига гам х ў р , хола ва 
б ў л а л а р и н и н г , т о г а л а р и н и н г , х у л л а с , 
барча у р у гл а р и н и н г қа д р и г а етувчи ан- 
д и ш а л и инсон си ф ати д а тан и й м и з. Ҳар 
и к к и у к аси н и ўзи б илан К обулга, сўнг 
Ҳ инди стонга олиб к етд и; у л ар н и тарбия- 
л а д и ва қ а д р л а д и . П о ч ч аси М ир зох о н 
Бобур т ах т и н и о лган да холаси туф айли, 
х о л а в а ч ч а л а р и н и н г ю з и н и қ и л и б , у 
ў л и м г а м у ст аҳ и қ бўлса ҳам , кечирди.
Ф а р з а н д т а р б и я с и м а с а л а с и д а ҳам
Бобур и д р о к л и м а ъ р и ф а т п а р в а р , талаб- 
чан устоз м ақо м и д аг и п адарди р.
Ҳ умоюнга ёзган хатида унинг ёзуви- 
даги нуқсонлар, услубидаги 
кам чилик- 
ларни қ ай д этади; ҳукм дорга хос бўлма- 
ган х и л в а тп а р а с т л и к н и т ан қ и д қилад и ; 
кўп билан и ш л а ш , беклар билан шуғул- 
л ан и ш , кен гаш и ш ш ар тли гин и уқтиради.
Ўзи ҳ ам о т а л и к б ахтидан сурур то- 
п а д и . М а қ т о в г а х а с и с б ў л г а н Б о б у р
Ҳ у м о ю н н и н г ахлоқ-одоби ва кам олоти- 
га ж у д а ю қори баҳо беради.
Ҳ умоюн м ирзо ота-онасини соғиниб 
ўз в и л о я т и Б а д а х ш о н н и таш л а б Ограга 
к ел ад и.
У отаси Бобурни ш у д ар аж ада қўмса- 
ганки, й и р и к вилоят ҳ укм дорлигидан ота 
дийдорини устун қўйиб, пойтахтда қолиш
м айли борлигини одоб доирасида билди- 
ради (матн табдили): „М уҳам м ад Ҳумо- 
юн, бир йи л и эд и к и , Б ад ахш онд а дийдор- 
лардан ай р у туш иб эди. Сўнгра бизни со- 
гиниб, Б ад ах ш о н н и куёви Мирзо Сулай- 
монга топш ириб, бир кунда Кобулга кел- 
ди. Мирзо Комрон ҳам Қандаҳордан Ко- 
б улга к е л г а н э к а н . И й д г о ҳ д а м у л о қ о т
қили б, ҳайрон бўлиб, қ а й т и ш сабабини 
сўрабди. М уҳам м ад Ҳумоюн 
биз- нинг 
и ш т и ё қ и м и з н и айтиб, Мирзо Ҳиндолни 
Кобулдан Б а д а х ш о н г а юбориб, б изн инг 
тарафга юраберипти. Б и р неча кунда пой- 
т ах т Ограга етиб, ў ш а соатда, биз унинг 
онаси билан номини айтиб, сў злаш иб ўти- 
риб э д и к , етиб к ел д и .
К ў н г у л л а р гул каби очилиб, к ў зл ар
ч и р о гд е к ё р и ш д и . М у қ а р р а р ҳ ар к у н и
к а т т а з и ё ф а т эди. Б и р -б и р и м и з б илан 
тўйиб-тўйиб су ҳ б ат қ и л а р д и к . Ч и н д а н
ҳам суҳбатда м ислси з эди ва ко м ил ин- 
сон к и м , дер эд ил ар , ш у эди.
... бизга ш ундай хабар еттиким, кош- 
га р и й л а р келиб, Б а д а х ш о н н и о лдилар. 
Б и з Х о ж а Х алиф ага бую рдикки, Бадах- 
ш онга бориб, ўз м улоҳазаси ча бу маса- 
л ани ҳал қилиб келсин. Бироз тушунмов 
ч и л и к б ў л д и м и к а н , у қаб у л қ и л м а д и . 
Муҳаммад Ҳумоюнга айтдикки: „Сен бор- 
санг қандай б ў л ар к ан ?“ . У жавоб берди- 
ки: „Ф арм онни б аж а р м а с л и к к а и лож и м
йўқ. Б ироқ ўз ихтиёрим билан дийдорин- 
г и з д а н а й р и л г и м к е л м а й д и “ . Ш у н и н г
уч у н М и р зо С у л а й м о н н и Б а д а х ш о н г а
ж ў н а т д и к “ .
К е й и н р о қ Бобур Ҳ у м о ю н н и Санбал 
ви л о я т и г а ҳ о к и м қи л и б ж ў н а та д и . Олти 
ойча туради-ю, негадир, об-ҳавоси ёқмай- 
д и м и , доим и с и т м а л а й б о ш л а й д и . Ота 
буйруғи билан Ҳ умоюн м ирзо пойтахт- 
га к е л т и р и л и б , м у м то з т аб и б л ар қара- 
моғида бўлади. Б и р о қ ҳадеганда тузала- 
вермайди. Ф ар зан д и н и н г куйиб-ёниб ёти- 
ш и н и ҳ а р к у н и к ў р а в е р и б , Б о б у р н и н г 
т о қ ат и тоқ б ўлади. С а л т ан а тн и н г улуг 
к и ш и с и М ир А б д у л қ о си м Б обурга арз 
қ и л а д и к и , бундай дард дармони учун энг 
я х ш и нарсаларни садақа қ и л м оқ керак: 
токи Оллоҳ таоло сиҳат-саломатлик бер- 
си н . Б о қ е а д а в о м и н и „ Б о б у р н о м а “дан 
ў қ и й л и к (матн табдили): „Менинг кўнг- 
лим га к ел д и к и , М уҳаммад Ҳумоюннинг 
мендан бош қа я х ш и р о қ нарсаси йўқ. Мен 
ўзим садақа бўлайин, Худо қабул қилсин. 
Х о ж а Х ал и ф а ва бош қа я қ и н л а р деди- 
лар ки: М уҳаммад Ҳумоюн сиҳат топар, 
сиз бу сўзни нечун тил ин гизга келтира- 
сиз? М ақсад: дунё матоидан я х ш и с и н и
садақа қ и л м о қ д и р . Иброҳим билан бўл- 
ган урушда қў л га тушган олмосни сиз Му 
ҳ а м м а д Ҳ ум ою н га ҳ ад я этган эдингиз. 
Ў ш ани сад ақ а қ и л м о қ к ер ак .
Т и л и м га к е л д и к и , дунё моли унинг 
э в а з и г а я р а р м и д и ? ! Мен ў з и м н и у н га 
ф и д о қ и л а м а н . Ч у н к и у н и н г а ҳ в о л и
ж уд а оғир. Мен ортиқ ун и н г куйиб-ўрта- 
н и ш л а р и га тоқат қ и л о л м а й м а н .
У ш а ҳолатда уни нг ҳ у зу р и га кириб, 
уч маротаба бош идан айланиб-ургилиб, 
дедим ки : „Ҳ ар қан ча д ар д ин г бўлса мен 
к ў т а р д и м . “
Ўша заҳоти мен огир бўлдим, у ен- 
гил бўлди. У си ҳат бўлиб ўрни дан тур- 
ди. Мен нохуш бўлиб й и қ и л д и м . .. “ .
Б о б у р э р т а с и к у н и т а х т у т о ж н и
Ҳ у м о ю н м и р з о г а т о п ш и р а д и ва к ў п
ў т м ай вафот этади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

16
БОБУРНОМА
„Б о б у р но м а“да бадиий с а н ъ а т л а р — 
тасви рий ва и ф о д а л и л и к воситалари на- 
м у н а л а р и н и к ў п л а б к у з а т и ш м у м к и н . 
Ч у н он ч и , ю қоридаги ўги лн и н г к е л и ш и
т у ф а й л и ота-онанинг беҳад ш одланган- 
л и к л а р и т а л қ и н и д а г и матнда қў л л ани л- 
ган таш б и ҳ (ў х ш ат и ш ) сан ъати ҳам та- 
б и и й л и ги , ҳам л ато ф ати билан ўқувчи- 
н и р о м э т а д и : „ К ў н г у л л а р г у л к а б и
очилиб, к ў з л а р ч ир о ғд ек ё р и ш д и “ .
Н асрда ш оир Бобур ш е ъ р и я т и г а хос 
қ а т м а - қ а т т а з о д л а р — қ а р а м а - қ а р ш и
м а ъ н о л и с ў з л а р н и қ а т о р л а ш т и р и ш ва 
и ч к и қо ф и я си м о н — о ҳ а н г д о ш л и к яра- 
тувчи с а ж ъ усулини қ ў л л а ш ҳолатл ар и 
ҳам оз эмас: „Ҳ ар неча д ед и л арк и : „Ғор- 
га бо р ин г“ . Бормадим . К ў н г и л га кечди- 
к и м : барча эл қорда ва ч о п қу н д а, мен 
иссиқ уйда ва истироҳат билан; унда бар- 
ча эл т а ш в и ш билан м а ш а қ қ а т д а , мен 
бунда у й қ у б илан ф ар о г а тд а " . Матнда- 
ги „қ о р ва ч о п қ у н “ каби 
т у ш у н ч а л а р
ёнида роҳат-фароғатни ифодаловчи „ис- 
си қ уй ва и с т и р о ҳ а т “ сў зл ар и зи д л и ги
воқеа таъ сирч анл и гини китобхон кўнгли- 
га етк ази ш д а унум ли тазод воситасидир. 
М у ал л и ф н и н г сеҳ р г а р л и ги ш у н д а к и , у 
қ ай д этилган ушбу тазод к ўр сат к и ч л ар и
б илан гин а ч екланм ай ди. Б а л к и , уларни 
қ ал аш ти р и б таш лайди: „таш виш ва ма- 
ш а қ қ а т “ ҳамда „у й қ у ва ф ар о ғат“ сўзла- 
ридаги м аъно зидлиги ҳам ана ш у бади- 
ий санъатдан Бобурнинг унум ли фойда- 
ланган л и ги н и кўрсатади. Бу усул нур ва 
соялар ўйини бўлиб, ҳам китобхон диқ- 
қ а т и н и тортади, ҳам ю р а к к а к у ч л и р о қ
т а ъ с и р этади.
Қ у й и д аги қ и с қ а гап д аги хуш оҳанг- 
л и к с а ж ъ сан ъ а ти т у ф ай л и ю зага кел- 
гандир:
„ Б а ж а в р эли чун