|
Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университетининг босма оммавий ахборот воситалари журналистикаси йўналиши бўйича 1-курс талабаси
ХАИТКАРИЕВА САБОХАТ ХАШИМОВНАНИНГ
ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИДАН
МУСТАҚИЛ ИШИ
Тошкент – 2020
1-мавзу. Журналистика назарияси асослари курсининг мақсади ва вазифалари
Режа:
журналистиканинг пайдо бўлиши, ривожланиши, ҳозирги замон шароити
Оммавий ахборот воситалари омманинг ахборотга бўлган эҳтиёж
О ъзбекистон матбуоти
«Журналистика асослари» курсида талабалар журналистиканинг пайдо бўлиши, ривожланиши, ҳозирги замон шароитида унинг тутган о ърни, жанрлари, эркинлиги, журналистик фаолиятнинг самарадорлиги, оммавийлик каби мавзуларнинг назарий асосларини о ърганадилар. Таҳрири-ятларда бўлиб, таҳририят ишлари, репортёр услуби, журналистнинг сотсиологик ва психологик маданияти, матбуотнинг ҳуқуқий ва ахлоқий нормалари, нашр услублари ва бошқа мавзулар билан танишади. Булар жумалистика асослари курси ўрганадиган объектлар ҳисобланади. «Жумалистика» атамаси франсузча «Жоурнал» сўзидан олинган бўлиб, «Кундалик» деган маънони билдиради. Демак, жумалист кунда боладиган энг сўнгги ахборотлами халққа етказишдек олижаноб вазифани бажаради дейиш тўғри бўлади. «Жумалистика - ижтимоий фаолият тури. Бу фаолият эгалари (журналистлар) ижтимоий долзарб ахборотларни то ъплаш, таҳлил қилиш ва оммавий ахборот воситалари (матбуот, радио, телевидение, ахборот агентликлари ва бошқалар) орқали тарқатиш билан шуғулланади»ъ. Жумалистика, ҳатто, «Оммавий ахборот воситалари» (ОАВ) ту-шунчасидан кенгроқ. Масалан, 0ъзбекистон Республикасининг «Оммавий ахборот воситалари
то ъғрисида»ги қонунида «Газеталар, журналлар, ахборотномалар, бюллетенлар, ахборот агентликлари, телевидение (кабелли, эфир-кабелли телевидение)
ва радио эшиттиришлар, ҳужжатли кино, электрон ахборот тизими, шунингдек,
доимий номга эга бўлган, давлат тасарруфидаги, мустақил ва бошқа
оммавий даврий нашрлар оммавий ахборот воситаларидир»2, деб ёзилган.
Юқорида айтилганидек, жумалистика - матбуот, радио, телевидение, кино
ва бошқалар учун долзарб мавзули ахборотларни йиғиш, улами ишлаш,
тарқатиш билан шуғулланувчи ижтимоий фаолият тури боМгани учун ҳам
оммавий ахборот жумалистика мазмунини, унинг матнини ифодаловчи сифатида намоён бўлиши мумкин.
Оммавий ахборот воситалари омманинг ахборотга бўлган эҳтиёжини
тўлароқ қондириш учун публитсистикадан фойдаланади.
1 Ўзбекистон миллий энсиклопедияси. Т., 2002, 3-жилд, 642-бет.
2 Тўртинчи ҳокимият. Четвертая власть. Т., 2003, 7-бет.
«Ижтимоий» деган маънони билдирувчи публитсистика 0 ъзбекистон миллий
енсиклопедиясида ёзилишича, «Давминг ижтимоий сиёсий ва бошқа долзарб
масалаларига бағишланган адабий ижод тури.
Публитсистиканинг вазифаси ижтимоий фикр уйғотиш ва уни шакллантириш, маълум мақсадга йўналтириш, ҳужжатли факт-маълумотлар асосида воқелик манзарасини яратишдан иборат. Ҳозирги замон ижтимоий ҳаёти унга алоқадор ўтмиш ва келажак фактлари публитсистиканинг предметидир»1. Шуни э ътироф етиш керакки, баъзи муаллифларнинг ҳар қандай жумалистик материал публитсистика деб қарашлари бизнингча жуда ҳам тўғри эмас. Чунки публитсистикага қўйилган талаб, юқорида айтганимиздек, бошқачароқ. Публитсистика - ижтимоий фикрга таъсир этувчи сўз санъати. Публитсистика ва унинг кўринишлари билан кейинги бобларда кенгроқ танишамиз. Талабаларга жумалистика асосларини ўргатиш - боМажак жумалистлар учун етарли дегани эмас. Талабалар журналист бўлиб етишиши учун албатта адабиёт, фалсафа, психология, стилистика, мантиқ, чет тили ва бошқа шу каби фанлами ҳам чуқур ўрганишлари лозим. Худди шунда уларда синчковлик, фикрлаш қобилияти, матн ёзиш каби журналист учун жуда зарур сифатлар пайдо бўлади. Назариянигина билиш журналист учун камлик қилади, у амалиётни ҳам билиши, оммавий ахборот воситаларида фаол иштирок этиши жуда муҳим.
Матбуотни тор маънода тушунмаслик лозим. У, асосан, газета ва журналлами ифодалайди дейиш жуда ҳам тўғри эмас. «Матбуот, - деб ёзади
таниқли олим Тоҳир Пидаев, - ижтимоий онгнинг ўткир ва таъсирчан воситаси сифатида кишилик жамиятига доимий ва фаол таъсир кўрсатади. Жамоатчилик фикрини шакллантиради. Омма онгига муайян қарашлами сингдиришда қудратли ғоявий омил ҳисобланади». Бўлажак жумалистлар дилимиз тўрида ва тилимиз учида туиган, ўзимиз айтолмай
қийналаётган, сон-саноқсиз, чигал муаммолаига жавоб берадиган, Арастудан
Абу Али ибн Синогача, Афлотундан Абу Райҳон Берунийгача, Жалолиддин
Румийдан Алишер Навоийгача, Соҳибқирон Амир Темурдан Зебунисогача,
Заҳириддин Муҳаммад Бобурдан Муҳаммадшариф Гулханийгача юзлаб
мутафаккир зотламинг, шу билан бир қаторда Хўжа Аҳмад Яссавий, Сўфи Оллоёр, Увайсий, Хўжа Самандар Термизий, Юсуф Хос Ҳожиб, Маҳмуд Қошғарий,
1 Ўзбекистон миллий энсиклопедияси. Т., 2004, 7-жилд, 194-бет.
2 Ўзбекистон миллий энсиклопедияси. Т., 2003, 5-жилд, 507-бет.
Муҳаммад Зеҳний, Бархурдор ибн Маҳмуд, Абдулбаракот Қодирий,
Мажидиддин Хавофий, Муҳаммад Сиддиқ Рушдий сингари алиомаларнинг
теран, ибратли фикрларини чуқур ўрганмоғи керак.
Талабалардан яна жумалистикага оид бўлган манбаларни - 0 ъзбекистон
Республикаси Конститутсияси, қонунлари, ме ъёрий ҳужжатларни, жумалистика соҳасига бағишланган илмий ишларни ва, албатта, таҳририят фаолияти ва тажрибаларини чуқур билишлари талаб қилинади.
Ўзбекистон Республикаси Конститутсиясининг 67-моддасида:
«Оммавий ахборот воситалари эркиндир ва қонунга мувофиқ ишлайди.
Улар ахборотнинг тўғрилиги учун белгиланган тартибда жавобгардирлар.
Сензурага йўл қўйилмайди»ъ, дейилади.
Бинобарин, бу қоида оммавий ахборот воситаларининг ролини ошириш,
еркинлигини кўрсатиш, жамоатчилик фикрини шакллантиришда катта аҳамият касб этади.
Президентимиз Ислом Каримов алоҳида таъкидлаганларидек, «Юксак марраларга эришиш учун кейинги йилларда мамлакатимизда қонунчилик
соҳасида ва амалий ҳаётимизда, оммавий ахборот воситалари ва матбаачиликнинг эркин фаолияти учун зарур кафолат ва шароит барпо этиш, журналист
кадрларни тайёрлаш тизимини такомиллаштириш борасида кўп ишлар қилинди
ва қилинмоқда»
Кейинги йилларда «Оммавий ахборот воситалари тўғрисида», «Журналистика фаолиятини ҳимоя қилиш тўғрисида», «Ахборот эркинлиги принсиплари
ва кафолатлари тўғрисида» ва бошқа қонунлар қабул қилиндики, уларнинг
оқилона ишлашини таъминлаш лозим. Улар жамиятнинг демократлашув
жараёнини тезлатмоқда.
Рисолага жумалистика асослари тўла, ҳар тарафлама мукаммал ёритилган деб қарамаслик, балки журналистиканинг баъзи қирралари, жанрлари ва унинг
вазифаларига қисман урғу берилган ўқув қўлланмаси деб қаралиши лозим.
М уаллиф амалиётчи бўлгани боис келажакда журналистиканинг
туғилиши, ривожланиши, м устақиллик давригача бўлган фаолияти ва
мустақилликдан кейинги о ъзгаришларни олим лар мукаммал, аниқ мисоллар билан та ърифлашади, журналистиканинг қамрови қанчалик катта
бўлмасин, бу муаммолар, албатта, ижобий ҳал қилинади, деб умид
қилади. М уаллифда «О ъзбекистон матбуоти» журнали қошида кенгаш
тузилиб, жумалистика илми бўйича « 0 ъзбекистон матбуоти кутубхонаси» рукни
остида рисолалар чоп этиш амалга ошади, деган умид ҳам бор. Бу ишлар
жумалистика ривожига катта туртки бўлади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
