|
5.Журналистиканинг вазифалари
Журналистик фаолият ва унинг кўринишлари
Журналистик фаолиятнинг моҳияти ахборот тарқатиш десак хато
болм аса керак. Чунки ахборот тарқатиш сўзининг асл мазмуни бирон
нарса ҳақида тушунча бериш деган маънодан кенгроқ.
Ахборот инсон ҳаётида ғоят муҳим рол ўйнайди. Уни фалсафий
маънода модданинг яшаш хусусиятларидан асосийси, моддалар орасидаги
ўзаро муносабат, бир-бири билан алоқа ва бир-бирига таъсир воситаси деб
таърифлашади. Демак, ахборот модданинг яшаш тарзи, хусусиятидан
келиб чиқувчи ҳосила. У инсоннинг дунёни билиши ҳамда тажрибага эга
болишидаги асосий восита. Инсон оладиган ахборот турлари хилма-хил.
Жумладан, таълимий, тарбиявий, касбий, илмий, иқтисодий, бадиий, эстетик,
диний ва бошқа турлари мавжуд.
Инсон оладиган ахборот табиатдаги шакл, ҳажм, ранг, нур, иссиқлик,
совуқлик, ҳид ва бошқа воситалардан ташқари кўриш (тасвир) ва эшитиш
(товуш) кабилардан ҳам иборат боиади.
Жамиятни бошқаришда эса ўзига хос турдаги ахборотлар - ижтимоий
ахборот, сиёсий ахборот, халқаро ахборот, ҳарбий ахборот, махфий ахборот
ва бошқа турлари қоиланилади.
Булар ичида ижтимоий ахборот турига эътиборимизни қаратсак. Бу тур
инсон онгини ўстиришда унинг ижтимоий фаолиятини бошқариб туришда,
жамоатчилик фикрини шакллантиришда муҳим рол ўйнайди.
Айтиш керакки, жамиятда якка ҳукмдорлар мавжуд боиган даврда
ижтимоий ахборот уламинг манфаатини сиёсатига мослаштирилган эди.
Коммунистик тузум даврида ахборотдан якка ғоявий ҳукмронлик
ўрнатиш учун фойдаланиб келинган. Фақат демократик жамиятдагина
ижтимоий ахборот жамият тараққиёти, кенг орнманинг манфаати учун
хизмат қилиши мумкин.
“Ахборий матбуот” деганда биз моҳият эътибори билан “Янгиликлар
журналистикаси” маъносини тушунамиз. Зеро, бу икки тушунча узвий, бири
31
иккинчисиз маъносиз эканлиги аниқ. Ғарбда “Ахборий матбуотъ га
ўхшаш яна бир мунозарали “Фикрлар матбуоти” тушунчаси мавжуд. Бу
икки тушунчани фарқлаш ва қоМлаш шартли. Улар Г ъарбда ҳам, бизда ҳам
бир - биридан айри (соф) ҳолда амал қилолмайди. Г ъарб оммавий ахборот
воситаиарида ўзгачароқ хол мавжуд деган фикр ҳам йўқ эмас. У ерда
янгиликларнинг узлуксиз оқимини узатишда Си-Ен-Ен, “Немис тоиқини”,
“Би-Би-Си”, “Озодлик”, “Америка овози” кабиларда ҳам “С офъ ҳолдаги факт,
воқеа-ҳодисаларни узатиш билан бир қаторда уларни шарҳлашга ҳам эътибор
2
берилишини тан олиш керак.
Ахборотни хабар қилиш, тушунтириш, м аиум қилиш маъносида
тушунар эканмиз, демак, ахборий журналистика олдиндан м аиум
боимаган бирор нарса, воқеа ҳақидаги ҳар қандай хабар ахборот деган
тавсифга қўшилган ҳолда ахборот, фактлар ҳақидаги хабардангина иборат
б о ииб қолмай, инсон ички эҳтиёжи боим иш мулоқотни таъминловчи алоқа
қилиш амали ва фикр алмашиш жараёни ҳамдир, деб тоидириш ва таҳрир
қилишга ҳам қўшиламиз. Бизга м аиум ки, воқелик қанчалик ранг-баранг
акс этса, хабарнинг ахборий-қиймати шунчалик юқори боиади. Чунки
турли халқлар, давлатларнинг бирдек демократик қадриятларга интилишларидан
қатъий назар, улар маданий ва сиёсий онг даражасининг турли босқичида
туришларини эсдан чиқармаслик керак.
Ахборотни газета, журнал, радио, телевидение, интернет, ахборот
агентликлари тарқатса, ана шу улар тарқатган ахборотларни қабул қилиб олувчи
асосий гуруҳлар бор. Улар учта:
Биринчиси, маънавий - шахсий гуруҳ. Унга адабиёт, санъат, ички ва
халқаро мавзулар билан қизиқадиганлар киради.
Иккинчиси, касбий - функсионал гуруҳ. Унга ижтимоий-сиёсий ахборотни
катта қизиқиш билан тинглайдиганлар киради.
Учинчиси, истеъмолчиликка йўналтирилган гуруҳ. Бу тоифадагилар
оммавий ахборот воситаларидан ҳордиқ чиқариш ва дам олиш хабарларини
кутадилар. Тўғрироғи уларни турли телешоу, спорт қизиқтиради.
Миллий мустақилликка эришган ва демократик, ҳуқуқий давлат қуриш,
адолатли фуқаро жамияти тузиш ёиидан бораётган бизнинг мамлакатимизда ижтимоий ахборотга бўлган талаб ошиб ҳамда уни йиғиш
ва тарқатиш имкониятлари янада кенгайиб бормоқда.
0 ъзбекистон Республикаси Конститутсиясммг 67-моддасида ҳамда
ҳукумат қабул қилган қатор қонунларда ахборот олиш, тарқатиш борасидаги
демократик ҳуқуқлар аниқ, равшан баён этиб берилган.
Шу ўринда оммавий ахборот воситаларининг ижтимоий ахборотни йиғиб,
оммага доимий равишда етказиб турувчи асосий восита эканлигини эътироф
етмоқ керак. Жумалистиканинг ижтимоий ҳаётни акс эттириш кўринишларидан
бири, реал воқеликни билиш, тадқиқ этиш ҳамда унга таъсир кўрсатишнинг
муҳим воситаси эканига эътиборни қаратайлик.
Журналистика, жумладан унинг бу кўриниши маълум бир воқеликни ўзида
акс эттиради, уни ўрганади, таҳлил қилади, ҳамда унга қайтадан таъсир
кўрсатади.
Матбуотнинг фалсафий моҳияти унинг ижтимоий онг Матбуотнинг
фалсафий моҳияти унинг ижтимоий онг кўринишландан бири эканлигидир.
Маълумки, оламда ижтимоий борлиқ ва унга мос келувчи ижтимоий онг
мавжуддир. Ижтимоий онг таркибида мафкура, фан, адабиёт, санъат, ижтимоий
психология ва бошқалар мавжуд боииб, матбуот ҳам шулар қаторида тенг
ҳуқуқли а ъзо, ижтимоий онг шаклини ташкил этади.
Биламизки, матбуот яъни журналистика ижтимоий онгнинг энг ўткир ва
таъсирчан қисми. У турли соҳалар ҳамда хилларга эга. Жумладан, ижтимоий -
сиёсий журналистика, иқтисодий ишлаб чиқариш журналистикаси, илмий
журналистика, бадиий журналистика, санъат журналистикаси, ҳажвий журналистика,
спорт журналистикаси, ҳарбий журналистика, болалар журналистикаси каби соҳалар
ҳамда фотожурналистика, радиожурналистика, тележурналистика, интернет каби
хиллари мавжуд. Буларнинг бари ижтимоий ҳаётни акс эттиришдан иборат,
умумий қонун асосида фаолият кўрсатади. Матбуотнинг давомийлиги эса
унинг ижтимоий онг кўриниши сифатидаги ўзига хос хусусиятларидан биридир.
Ижтимоий амалиёт билан жумалистиканинг ўзаро алоқаси натижасида
ахборот воситаларининг маълум бир таркиби пайдо боиади: Уламинг таснифи
асосида ҳар бир нашр ҳамда оммавий ахборот воситаларининг аниқ ифода
етилган таркиби пайдо боиади. Баъзи белгиларига қараб, ҳодиса ва воқеалар
ласнилъи умумлаштирилади. Журналистикани олганиш давомида оммавий
ахборот воситалари таркибига ва уламинг ривожланиш йўналишига касбий
33
нуқтаи назардан қараш вазифаси қўйилади ва ҳар бир конкрет олинган нашр
ёки эшиттириш дастурига тасниф билдирилади. Аввалига баъзи бир услубий
қоидалами ўрганиб олиш мақсадга мувофиқ боиади,
Do'stlaringiz bilan baham: |
