Harbiy-texnik instituti rasulova nodira sardarovna

2-§. Islom Karimovning O‘zbekiston SSR Kompartiyasi Markaziy 
qo‘mitasi birinchi kotibi etib saylanishi va respublika ijtimoiy-siyosiy 
hayotidagi o‘zgarishlar 
Milliy tariximizning eng keskin va tahlikali davrida, turli ziddiyatlar avj 
olgan, mamlakatimizda millatlar va fuqarolar o‘rtasida urush xavfi yuzaga kelib, 
iqtisodiyot og‘ir ahvolga tushib qolgan ana shunday o‘ta murakkab sharoitda 
Islom Karimov respublikamizdagi qaltis va tahlikali vaziyatni o‘nglash, ijtimoiy 
adolatni tiklash, odamlar ko‘nglida kelajakka ishonch uyg‘otish maqsadida misli 
ko‘rilmagan g‘ayrat-shijoat bilan oqilona siyosat olib bordi. Va tom ma’nodagi 
bu tarixiy islohotlar O‘zbekistonning, o‘zbek xalqining keyingi taqdiri va 
taraqqiyotida, hech shubhasiz, hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ldi
1
. 
O‘zbekiston SSR iqtisodiyoti uzoq yillar davomida SSSR xalq 
xo‘jaligining tarkibiy qismi sifatida uning manfaatlariga to‘la bo‘ysundirib 
kelindi. O‘zbekiston SSRning qishloq xo‘jaligi Ittifoqda yetishtiriladigan 
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг “Ислом Каримов – мустақил 
Ўзбекистон асосчиси” номдаги китобга сўзбошисидан. // Ислом Каримов – мустақил Ўзбекистон 
асосчиси. – Тошкент: “San’at” журнали нашриёти, 2018. – Б.5. 

---

22
paxtaning 60 % ni, pillaning 50 % ni, kanopning 90 % ni, qorako‘lning 30 % ni, 
sholining 25 % ni berib keldi. Ittifoq xo‘jalik tizimining mustabidchilik, 
mustamlakachilik xususiyatiga ega bo‘lganligi O‘zbekistonda iqtisodiy va 
ijtimoiy sohalarning og‘ir ahvolga tushib qolishiga sabab bo‘ldi. Respublika 
aholi jon boshiga ishlab chiqarishda milliy daromadning miqdori bo‘yicha 
Ittifoqdagi o‘rtacha ko‘rsatkichdan 3 barobar ortda edi. Past milliy daromad 
mehnatkashlarning maoshi kam bo‘lishiga, ayniqsa, qishloqda yashaydigan 
aholi ahvolining yomonlashuviga olib keldi. Qishloqlarning ijtimoiy jihatdan 
sust rivojlanganligi, og‘ir jismoniy mehnat xotin-qizlar va bolalar sog‘lig‘ining 
muayyan darajada yomonlashuviga olib keldi. Noto‘g‘ri shakllantirilgan 
iqtisodiyot va ijtimoiy siyosat ishlab chiqarishning yildan-yilga orqaga ketishiga 
olib keldi.
Shuni ta’kidlash zarurki, kommunistik partiyaning bir necha o‘n yillar 
davomida yangi jamiyat qurish borasidagi tajribalari muvaffaqiyatsizlikka 
uchrashida iqtisodiy omil muhim rol o‘ynadi. Natijada, iqtisodiy inqirozning 
kuchayib borishi 80-yillar o‘rtalaridan siyosiy inqirozning yuzaga kelishiga 
sabab bo‘ldi. 
Bu davrda SSSRda tanglik holati keskin kuchaydi, u mamlakat hayotining 
barcha sohalarini qamrab oldi. Mustabid tuzum sharoitida davlat mulki 
monopoliyasi va boshqaruvda ma’muriy-taqsimlash tizimi hukmronligi tobora 
kuchayib bordi, natijada ishlab chiqarishning o‘sish sur’atlari, yalpi mahsulot 
hajmi, 
mehnat 
unumdorligi 
shiddat 
bilan 
pasayib 
ketdi, 
ishlab 
chiqaruvchilarning ishlab chiqarish vositalaridan, mehnat samaralari va shu 
kabilardan begonalashuvi yanada ortib bordi. 
Mustabid tuzum ishlab chiqarish samaradorligi, mahsulot sifati, fan-texnika 
taraqqiyoti bo‘yicha birin-ketin mavqeni qo‘ldan boy bera boshladi, jahonning 
ancha rivojlangan mamlakatlariga nisbatan oradagi farq xavfli ravishda ortib 
bordi. Sovet iqtisodiyoti jahonda bu borada yuz berayotgan yangiliklarga 
butunlay e’tibor bermaydigan bo‘lib qoldi. 

---

23
Xo‘jalik organizmiga mustabid tuzum davrida o‘rnashib qolgan illatlar 
O‘zbekiston iqtisodiyotiga yana ham ko‘proq darajada zarar yetkazardi. Yo‘l 
qo‘yilgan qo‘pol xatolar, nuqsonlar, madaniy xo‘jalik yuritish prinsiplarining 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri buzilishi natijasida iqtisodiyot olg‘a tomon siljishida eng 
muhim bo‘lgan yo‘nalishlar barbod bo‘la boshladi. 
80-yillarning o‘rtalarida asosiy ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha 
respublika ittifoqda oxirgi o‘rinlardan birini egallar edi. Aholi jon boshiga milliy 
daromad hosil qilish O‘zbekistonda o‘rtacha ittifoq darajasiga qaraganda ikki 
baravar kam edi. O‘zbekiston aholisining mamlakatdagi boshqa mintaqalarga 
nisbatan moddiy va ijtimoiy ne’matlar bilan ta’minlanish darajasidagi farq jiddiy 
ravishda ortib ketgan edi. 
Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirishning yangi mustamlakachilik 
rejasiga ko‘ra respublika iqtisodiyoti uchun bir tomonlama, faqat “xomashyo” 
yo‘nalishida bo‘lish oldindan belgilab qo‘yilgan edi. Natijada, respublikada 
sanoatning xomashyoga birlamchi ishlov berish bilan bog‘liq tarmoqlari ko‘proq 
rivoj topdi. Sanoatdagi tayyor mahsulotning salmog‘i umumiy mahsulotlarning 
faqat 25% ni, xalq iste’mol mollarini ishlab chiqarish esa o‘rtacha ittifoq 
darajasining faqat 40% ini tashkil qilardi. Iqtisodiyot tizimidagi va ishlab 
chiqarishning ixtisoslashuvidagi xatoliklar O‘zbekiston resurs imkoniyatlari va 
ekologik illatlarining ortishiga, moddiy va moliyaviy ahvolning yomonlashuviga 
olib keldi. O‘zbekiston sanoat ishlab chiqarishining ko‘payishi, asosan paxta 
tozalash, yoqilg‘i sanoati, resurs sohalari, qora va rangli metallurgiya tarmoqlari 
hisobiga ta’min etildi. Qora va rangli metallurgiya tarmoqlarining ulushi 60–
65%ga yetdi. Holbuki, mashinasozlik va metallga ishlov berish salmog‘i ko‘pi 
bilan 2 band yuqori ko‘tarilib 16% dan ko‘proqni tashkil etgan edi.
Islom Karimovning mustaqillikkacha bo‘lgan davrdagi faoliyati, aytish 
mumkinki, nafaqat Moskva, Siyosiy byuro, uning rahbari M.Gorbachyov bilan, 
balki respublika ichidagi muxoliflar, turli buzg‘unchi kuchlar bilan ham 

---

24
kurashish davri bo‘ldi. O‘zbekiston ana shunday kurashlar jarayonida Ittifoq 
tarkibidan birinchilardan bo‘lib chiqib ketishga intildi.
Respublika 
xalq 
xo‘jaligining 
bir 
tomonlama 
(paxtachilikka) 
ixtisoslashganligi, inson sog‘ligi uchun zararli bo‘lgan kimyo va boshqa ishlab 
chiqarish korxonalarining o‘ylamasdan aholi zich yashaydigan joylarda 
qurilishi, qishloq xo‘jaligida, ayniqsa paxtachilikda kimyoviy moddalardan, 
zaharli pestitsidlardan keng foydalanishi atrof-muhit, atmosfera, millionlab 
kishilarning yashab turgan joylarining ekologik ahvolini murakkablashtirib 
yubordi. Orol dengizining shiddat bilan qurib borishi ahvolni yanada 
qiyinlashtirdi, bu hol butun Markaziy Osiyo mintaqasi uchun ekologik muhitni 
halokat yoqasiga olib keldi. 
O‘zbekistondagi iqtisodiy va ekologik keskinlikni yumshatish, milliy 
o‘zlikni anglash, Markaz tomonidan o‘tkazilayotgan tazyiqni bo‘shashtirishga 
bo‘lgan urinishlarni, respublikaga eng maqbul va xos bo‘lgan yo‘llarni 
belgilashga intilishning har qanday ko‘rinishi “mahalliychilik”, “millatchilik” 
deb qaraldi va qattiqqo‘llik bilan barham toptirildi (hatto markazlashgan holda 
ajratiladigan mablag‘lar va resurslarni cheklashgacha borib yetildi). 
80-yillarning oxirlariga kelib shu narsa yaqqol ko‘zga tashlandiki, 
“iqtisodiy islohotlar” mustabid siyosiy tuzumning eskilik tarafdori ekanligini,