Hududlarni sanitar tozalash

---

HUDUDLARNI SANITAR TOZALASH.

 

 

Aholi yashaydigan joylarda, maskanlarda axlatlar, chiqindilarni to’plash, transportirovkalash va

zararsizlantirish, qish va yoz fasllarida ko’chalarni, maydonlarni, uyni ichkarisidagi maydonlarni

tozalash kabi tashkiliy-texnika tadbirlar kompleksiga sanitar tozalash deyiladi.

 

Chiqindilar insonni o’rab turgan atrof muhitni: havoni, tuproqni, suv havzalarini, uylar va jamoat

imoratlarini ifloslantiradi. O’z vaqtida axlatlarni olmaslik, tozalamaslik oqibatida epidemiologik havf

tug’ilishi mumkin, hududning obodonligi buziladi.

 

Sanitar tozalash chiqindilarni to’plash, olib chiqish va zararsizlantirish jarayonlarini to’liq, maksimal

darajada mexanizatsiyalashni nazarda tutadi. Chiqindilarni uch xili mavjud: qattiq va suyuq

chiqindilar, atrmosferada paydo bo’ladigan zararli hosilalar.

 

Qattiq chiqindilar - bu uydan chiqadigan maishiy axlat (oziq-ovqat chiqindilari, kvartiradan

chiqadigan axlat) markaziy qozonxonalardan chiqadigan util, shlak va kul, ko’chadagi supurindilar,

xazonlar, parklar va skverlardagi daraxtlarni shox-shabbalari, binolar qurilishida, buzilishida

vujudga keladigan, paydo bo’ladigan qurilish axlatlari, umumiy ovqatlantirish korxonalari, sanoat

korxonalari, savdo korxonalari chiqindilari xisoblanadi.

 

Suyuq chiqindilar: suyuq iflosliklar, yuvindilar (kanalizatsiya o’tmagan uylardagi suyuq maishiy

chiqindilar), kanalizatsiyaga tashlanmaydigan suyuq sanoat chiqindilari (neft chiqindilari, moylar,

eritgichlar va h.k.).

 

Atmosferada xosil bo’ladigan yog’inlar: yomg’ir, qor, muz parchalari. Ular maxsus moslamalar

yordamida zararsizlantiriladi, utillashtiriladi, eritiladi va shahar kanalizatsiyasiga oqiziladi.

 

Ko’chalar, maydonlar va hovlilarni tozalash - mavsumiy bo’lib qishki tozalash va yozgi tozalashdan

iborat. Yozgi tozalashda ko’chalar, yo’llardagi axlatlar supuriladi, ko’chalarni yo’llarni ustki

qoplamalari yuviladi. Bunda supuradigan- to’playdigan va suv sepadigan-yuvadigan mashina va

mexanizmlardan foydalaniladi.Qishda qorlar bir yerga to’planadi. Bunda qor tozalovchi, qum

sepuvchi va qor ortuvchi mashinalardan foydalaniladi.

 

Maishiy axlatlarni to’plash va olib ketish. Uylardagi maishiy axlat bitta yoki bir nechta axlat

to’playdigan joyga yig’iladi.

 

Ko’pgina shaharlarda axlat umumiy tarzda yig’iladi. Ba’zi shaharlarda oziq- ovqat chiqindilari

alohida to’planadi va cho’chqalarga beriladi. 5 qavatdan yuqori bo’lgan uylardagi axlat tortadigan

quvurlar yordamida to’planadi. Chet davlatlarda pnevmatik axlat tortadigan quvurlardan

foydalanilmoqda. Bir yerga to’plangan axlat axlat tashuvchi mashinalar yordamida olib ketiladi.

Ularga bo’lgan talab 100 ming kishiga 15 ta mashina hisobida qondiriladi. Axlat tashish tizimsi

---

kamchiliklardan holi emas: uyning hovlisi iflos bo’ladi, qo’l mehnatidan foydalaniladi va h.k.

Hozirda maishiy chiqindilarni bir yerga to’plash maqsadida axlat tashlanadigan katta

konteynerlardan foydalanish yo’lga qo’yilgan.

 

Kanalizatsiya o’tmagan binolardan chiqadigan suyuq chiqindilar sig’imi 3500 l bo’lgan

avtotsisternalar yordamida olib chiqib ketiladi va kanalizatsiyaga yoki assenizatsiya (qishloq

xo’jalik) maydonlariga oqiziladi.

 

Axlatni zararsizlantirish - turlicha: takomillashgan axlatxonalarda axlatni qayta ishlash va axlatni

yoqish zavodlari yordamida amalga oshiriladi.

 

Bugungi kunga kelib axlatni ko’mish va uning ustini mustahkam qilib yopish usuli keng

qo’llanilmoqda.

 

Epidemiologik tarafdan havfli bo’lgan axlat chiqadigan tutun-gaz aralashmasini tozalovchi

qurilmalarga ega bo’lgan axlat yoquvchi zavodlarda yondiriladi. Axlatni zararsizlantirishning

samarali usullaridan biri - uni kompostlash va axlatni qayta ishlovchi zavodlarda bio yoqilg’i va

o’g’itga aylantiruvchi biotermik ishlov berish.

 

Sanitar tozalashda qo’llanib kelayotgan rejali - doimiy xizmat ko’rsatish tizimi shahar ijtimoiy-

iqtisodiy munosabatlariga qulayliklar yaratadi, ya’ni:

 

 

Uy-joy binolari va shaharning turli xo’jaliklaridan qattiq va suyuq chiqindilarni olib ketish,

umumjamoat joylarini tozalash maxsus sanitar tozalash korxonasi tomonidan majburiy tartibda

bajariladi (masalan, bu ishlarni Toshkentda “Maxsustrans” korxonasi bajaradi);

 

 

Qabul qilingan tariflarga rioya qilingan holda uy-joy binolarida xonadonlar hamda shahar

hududidagi barcha xo’jaliklar, tashkilotlar, muassasalar va hokazolar o’rtasida tuzilgan

shartnomalar asosida xizmat haqi to’lovlari olinadi.

 

 

Shaharlar hududini tozalash va chiqindilarni olib ketish ishlari belgilangan kunda va aniq vaqtda

(grafik asosida) bajariladi.

 

 

Amaliyotda ushbu tizim samarali ekanligini ko’rsatdi va butun shahar hududini tarkibiga qamradi.

Aytish lozimki, shaharni qamrab olish, uning hududini toza saqlash - sanitar-gigiyena

korxonalarining moddiy-texnika boyligi (bazasi)ga bog’liqdir.

 

Shaharning sanitar tozaligiga epidemiologik stansiya (SES): chiqindilarni maxsus transport

---

vositalarida mo’ljallangan joylarga olib borish va ularning harakat havfsizligini ta’minlashni

zararsizlantirish texnologiyasini ishlatish va h.k. ishlarni nazorat etadi.

 

Shaharning rejali-doimiy sanitar tozalash tizimi o’z faoliyatini uy-joy binolari, ko’cha va yo’llar,

maydonlar va hokazo, muhandislik inshootlarning pasportini tuzishdan boshlaydi va bu asosda

shaharning dastlabki sanitar-texnika holatini tekshiradi, xulosalar chiqaradi. Bu uning ish

texnologiyasining asosiy qoida va talabiga kiradi.

 

Har yili aholi yashaydigan manzillar hududlarini sanitar tozalashga katta moliyaviy mablag’

ajratiladi. Shu bois, yangi texnologiyalarga tayanib, kam miqdorda sarf-xarajatlar bilan rejalangan

ish bajarilishi maqsadga muvofiq bo’ladi.

 

Oxirgi yillarda Respublika shaharlari amaliyotida o’zini oqlagan “sanitar tozalash bosh sxemasi”

bozor iqtisodiyoti talablariga munosib takomillashtirildi. Ushbu sxemaga binoan rejalashtirilgan

ishlar joylarda o’z samarasini ko’rsatmoqda.