Maktabgacha yoshdagi

Psixologiya va falsafa. 
Psixologiya falsafadan ajralib chiqqan 
bo‘lsada, ular o‘rtasidagi aloqa hozir ham saqlanib qolmoqda. 
Hozirgi zamon ilmiy psixologiyasi asosida ilmiy filosofik tushun-
chalar, psixika miyaning mahsuli, u real borliqni aks ettiradi deb 
tushuntiruvchi dialektik-materialistik qarashlar yotadi. Falsafa va 
uning ajralmas qismi bo‘lgan bilish nazariyasi, ya’ni gnosiologi-
ya psixikaning atrofdagi borliqqa munosabati masalasini hal qi-
ladi va psixika atrofdagi olamning miyadagi aksi, materiya bir-
lamchi, ong ikkilamchi deb tushuntiradi. Psixologiya turli psixik 
hodi salarni chuqur o‘rganish va tahlil qilish asosida uning inson 
hayoti va taraqqiyotidagi rolini tushuntiradi, psixik jarayonlar-
ning taraqqiyot qonunlarini ochadi. 
Psixologiya va tabiatshunoslik.
XIX asrning II yarmida tabiat-
shunoslik fanidan mustaqil fan sifatida ajralib chiqishiga ekspe-
riment metodining kirib kelishi (G. Fexner) va ayniqsa, 1863-
yil da I.M. Sechenov (1829–1905)ning «Bosh miya reflekslari» 

---

20
asa ri chop etilishi sabab bo‘ldi. «Odamdagi psixik va fiziologik 
hodisalarning ikkovi ham bir xildagi bir-biriga yaqin hodisalar, 
bir moddiy asosdan kelib chiqadigan hodisalardir», – deb yoza-
di M.I. Sechenov. Kitobda psixik hodisalar, tabiat hodisalari sin-
gari albatta biror sabab tufayli, ya’ni nerv sistemasining reflektor 
faoliyati natijasida vujudga ke li shligi ko‘rsatilgan edi. 
I.M. Sechenovning reflektor nazariyasi I.P. Pavlovning shartli 
reflekslar haqidagi ta’limotida hamda uning shogirdlari L.A. Or-
beli, L.K. Anoxin, K.M. Bikov, N.I. Krasnogorskiy asarlarida, 
shu bilan birga, A.A. Uxtomskiy, N.A. Bernshteyn, I.S. Berita-
shvili va boshqalarning ishlarida yanada rivojlantirildi. Ular ning 
bu ta’limotlari psixologiya fanining tabiiy-ilmiy asosi bo‘lib qol-
di. Hozirgi paytda bu ta’limot o‘zbekistonlik va chet ellik psi-
xologlarning miya faoliyatining neyrofiziologik mexanizmlarini 
chuqur o‘rganishlari asosida yanada rivojlantirilmoqda. 
Psixologiyani chuqur o‘rganish tabiat fanlari (umumiy biologi-
ya, fiziologiya, anatomiya kabilar)ni yaxshi bilishni talab etadi. 
Psixologiyaning qator sohalari, eng avvalo solishtirma psixologi-
ya, zoopsixologiya, ekologiya va boshqalar o‘z navbatida tabiat 
fanlarining bo‘limlari bo‘lib ham hisoblanadi.