Qiziqarli kimyo

2.15. S U V T 0 ‘G ‘R1SIDA BILASIZM I?
2.15.1. ... 1783-yildafransuzolim i A. Lavuazye vodorod va kislorod- 
dan suv sintez qilib, uning tarkibini aniqlagan edi. Unmgcha, suv 
88,89% kislorod va 11,11 % vodoroddan lborat.
2 15.2. . . 4°C da suvning zichligi 1 g/sm 3 ga teng, y a’ni 1 g suv 1 ml 
hajmni tashkil etadi.
2.15 3 . .. qadimgi kimyogarlar uchun suv asosiy element hisoblanar edi. 
“ Suv hamma narsaning ibtidosi” degan edi Gippokrat (u miloddan 
oldingi V asrda yashagan).
2 15.4. ... qadim zamonlarda suvga ilohiy kuch kabi sajda qilishgan, u 
hayot va o‘ limning onasi hisoblahgan.
2 15.5.... suv tm kva o‘lik tabiatni abadiy harakatlantiruvchi modda bo‘lib, 
u na yonadi, na smadi, na zanglaydi. U harakatni keltinb chiqaradi va 
lqlimm boshqaradi. Havo namligi qanchalik ayod bo‘lsa, yog‘ ingarchilik 
shuncha ko‘ p bo ‘ ladi.
2 15.6.... eng arzon elektr quwati suvtufayli vujudga keladi. Harbirgidro- 
elektr stansiya milliardlab kilovatt soat energiya ishlab chiqaradi Bun- 
dan tashqari, bu stansiyalar havoni ifloslantirmaydi, ammo suv ombor- 
lan tufayli havoning namligi doimo ayod bo‘ lib turadi.
2 15.7. . . . Yer sayyorasidagi suvning miqdori 2 1019 tonnani tashkil 
etadi. Bu okean, dengiz, koMlar, daryolar, yer osti suvlari, to g ‘ 
m uzliklari, Antarktida va Arktika m uzliklari, havodagi b u g ‘ suv- 
laridir.
2.15,8, ...suv moddalar tarkibida bo‘lganda quyidagicha nomlanadi: l)kon-
68

---

stitutsiyaviy suv - bunday suv modda bilan mustahkam bog' langan 
bo'ladi, masalan, kalsiy gidrokarbonat [Ca(HCO,K] tarkibidagi suv; 
2) kristalizatsiyaviy suv - bunday suv modda bilan m uayvan stexiyo- 
metriyaviy nisbatda bog'langan bo'ladi. Masalan, tabiiy gips (Ca S 0 4
• 2 H ,0 ) dagi suv kristalizatsiyaviy suvdir, 3)gigroskopiyaviy s u v -
ba’zi moddalar havodagi namni tortib, namiqib qoladi, unday suv gig- 
roskopiyaviy suv deyiladi.
2 15.9. ... qalin bo'lmagan suv qavati rangsiz, qalin qavati esa havo rang 
tusda bo'ladi. Masalan, okean va dengiz suvlari havo rang tusda 
bo'ladi. Shuning uchun ham fizikaviy kartalarda okean vadengizlar 
havo rang tusga bo'yaladi
2.15.10.... muzning zichligi 0,92 g/sm3 ga teng, shuning uchun ham muz 
suvdan yengil bo' ladi. Bu tabiat uchun katta ahamiyatga ega. Suv havza- 
lan muzlaganda, muzlash suvning yuza qismida boshlanadi, shuning 
uchun ham suv osti dagi hayot davom etaveradi.
2.15.11. ... hayvon va o'simliklaming asosiy massasini suv tashkil etadi. 
O 'rtacha og'irlikka ega bo'lgan odam o 'zjism id a4 -5 chelak suvni 
olibyuradi Baliqlartanasining taxminan 80foizi suvdan iborat.
2.1512... haryili 1,25 1014 tonna suv bug'lanib, atmosferaga ko'tanladi, 
ular у omg' ir va qor shaklida yana yerga qaytadi.
2.15.13... dengiz va okean suvlandabizgama’lum bo'lgan hamma kimyo­
viy elementlar mavjud. Masalan, Kaspiy dengiadagi Qorabo‘g‘ozko‘1 
qo' ltig' l suvidan behisob miqdorda iste’ mol uchun natriy, magniy, kaliy, 
kalsiy, litiy, brom, yod, oltin, kumush va boshqalami olish mumkin.
2.15.14... agar okean va dengiz suvlaridan oltin ajratib olinsa, uning miq- 
don milliard tonnagayetgan bo'lardi.
2.15.15... qishloq ho'jaligida eng muhim modda suv hisoblanadi.Suvsiz 
o' simliklarda qand, kraxmal, yog' va boshqa moddalar hosil bo' lmaydi. 
Suvsiz biror urug' ko'karib chiqmaydi va o'smaydi.
2.15.16.. suv bug'langanda uning hajmi 1700 marta oshishidan foy- 
dalanib, “bug' mashinalari” yaratilgan.
2.15.17... suvni qaynatish yo'li bilan kasallik tug' duruvchi baktenyalar- 
ni y o 'q qilish mumkin. Chunki suvning qaynash nuqtasi tirik orga- 
nizmlar hayotmmg oxiridir.
69

---

2.15.18... suv molekulasinmg vodorod va kislorod parchalamshi 1000°C 
dan boshlanadi. 2000°C da 13% ga,.5000° Cda uning parchalanish 
darajasi 1 0 0 % gateng b o ‘ladi
2.15.19.. . bir kecha kunduzda baliq uchun uning og‘ irligiga teng miqdorda 
suv zarur. Odam uchun esa uning og‘ lrligining 3 foizicha suv zarur bo‘ ladi.
2 15.20... agaryer shanyuzasi tamoman tekis bo‘lgandaedi,jahon okeani 
suvi uni butunlay qoplab olar va suvning chuqurligi 3000 metmi tash­
kil qilaredi
2.15.21... sutda 90%, g o ‘shtda vakartoshkada 75%, tuxum da 72 %, 
meva va sabzavotlarda 90% dan ziyod suv mavjud.