Qiziqarli kimyo

2 .1
7. 
YONISH TO ‘G ‘RISIDA BILASIZM I?
2.17.1. ... Yevropa alkimyogarlan уonishjarayonini, metallaming yoni­
shi va nafas olishjarayonini to ‘g ‘ri tushuntira olmaganlar.
2.17.2.... flogiston nazariyasim nemis olimi Georg E netShtal (1659- 
1734-y.) yaratgan. Flogistonning m a’nosi yondiruvchi yoki yonuvchi 
demakdir.
2.17.3. ... flogiston nazariyasiga muvofiq, birorjism qanchalikko‘pflo- 
gistonga ega bo ‘ Isa u shunchalik ko‘ p yonish qobiliyatiga ega bo ‘ ladi.
2.17.4. ... yonish nazariyasining hozirgi zamon k o ‘ rimshim fanga fran- 
suz olimi Lavuazye kiritgan.
2.17.5. ... havo tarkibiga yom shgayordam beruvchi gaz kinshiniV ffl 
asrdayashab o ‘tgan xitoy olimi M ao-X eabilar edi.
2.17.6. ... gugurt 1805-yilda paydo bo‘ lgan, u sulfat kislota yordamida 
yondinlgan.
2.18. OKSIDLAR VA ASO SLAR TO ‘G ‘RISIDA BILASIZM I?
2.18.1. ... Oksid “ oksigenium” (kislorod) so‘zidan olingan. Oksidlar, 
kimyoviy elementlaming kislorod bilan hosil qilgan binkmalaridir.
2.18.2. ... Geliy, neon va argondan boshqa hamma davriy sistema ele- 
mentlan oksidlar hosil qiladi.
2.18.3. .. alkim yogarlarko‘pchilik metall oksidlarini metall “yerlari” 
deb nomlagan edi. Chunki ko‘pchilik metall oksidlari tabiiy mineral- 
laming yonishi (kulga o ‘xshash) natijasida hosil b o iad i, bu qoldiqqa 
o‘shamineralningyoki metalnmg“yen” deyilardi.Masalan, tabiiy min-
71

---

eral C a C 0 3 kuydirilsa, qoldiq CaO qoladi, u kalsiy “yeri” deyilgan. 
Shuning uchun ham kalsiy stronsiy va bariy ishqoriy yer metallari deb 
nomlanadi.
2.18.4. ... oksidlarning maxsus guruhini peroksidlar tashkil eradi Pe- 
roksidlari kuchsiz kislota namoyon qiluvchi vodorod peroksidi (H O ,) 
ning tuzlari deb tasaw ur qilinadi.
2.18.5. ... kislorodli kislotadan suvni ajratib, kislotali oksidni hosil qi- 
lish mumkin. Kislotaangidridi degan tushunchaning manosi “suvsiz 
kislota” demakdir. Masalan,
H2C 0 3-----V H 20 + CO,
Bu yerda CO, - karbonat angidrid deb nomlanadi.
2.18 .6. . asosli, kislotali va amfoter oksidlan tuz hosil qiluvchi oksidlar, 
CO, N 20 , NO, SO va boshqalar tuz hosil qilmaydigan yoki betaraf 
oksidlar hisoblanadi. Chunki ular suvda erib, kislota hosil qilmaydi 
vatuzi ham mavjud bodmaydi
2 18.7... berilliy vamagmy oksidlari o‘tgachidamli bo‘lganliklari uchun 
ulardan qiyin suyuq lanuvchan metallami suyuqlantinsh, maxsus o‘tga 
chidamli tigellar va naylar yasaladi.
2.18.8... gidroksidlar oksidlarning suv bilan kimyoviy birikm alandir 
Metalmas gidroksidlar kislorodli kislotalar hisoblanadi
2.18.9... natriy gidroksidi kaustik soda deb ham ataladi, u sovun ishlab 
chiqarishda, to‘qimachilik sanoatida, neftm tozalashda, viskoztolasi 
ishlab chiqarishda va ayrim organik moddalar ishlab chiqarishda 
qo‘llanadi.
2.18.10... so‘ndirilgan ohak, ohak xamiri, ohak suti va ohakli suv kalsiy 
gidroksiddir. Bular qurilish ishlarida ishlatiladi.