Qiziqarli kimyo

74

---

2.21. ORGANIK BIRIKM ALAR T O ‘G ‘RISIDA BILASIZM I?
2 .2 1 .1 . sun1 iy usulda hosil qilingan birinchi organic binkma oq salat kislota
hisoblanadi. Uni nemis olimi Vyolyer 1824-yildasintezqilganedi.
2.21.2. .. ko‘pchilik plastmassalarxossalarijihatidan metallar, cho‘p va 
toshfdan ustun turadi. Ulaming ayrimi po‘kakdan 100 marta yengil va 
ayrimlari eng qattiq metallardan mustahkam bo'ladi.
2.21.3. 
hozirgi vaqtda ko'pchilikm am laratlarning kimyo sanoati 30 
dan ayod sintetik tolalar ishlab chiqarmoqda.
2.21.4. . sintetik materiallar ishlab chiqarish uchun tabiiy gaz, neft va 
toshko1 mir asosiy xom ashyo hisoblanadi.
2.21.5. ... llgari 1 tonna kauchuk ishlab chiqarish uchun 3 tonna g ‘alla 
yoki 22 tonna kartoshka yoki 30 tonna qand lavlagi ishlatilgan. Hozir­
gi vaqtda 1 tonna kauchuk ishlab chiqarish uchun 5 tonna tabiiy gaz 
ishlatiladi, xolos.
2.21.6... hozirgi vaqtda rezinamahsulotlamingturlari 30mingdan oshib 
ketdi.
2.21.7. . .. kimyo sanoati atsetilindan 3 mingdan ziyod turli moddalar 
ishlab chiqaradi.
2.21.8.... 1 m ’miporanomliplastmassaningog'irligi 15kilogramnitashkil 
etadi.
2.21.9. ,. 1 tonna enant tolasi 1 tonna j undan 10 marta arzonroq turadi.
2.21.10. ... xushbo'y moddalar aralshmasi bo‘ lgan gul moyi (gullaming 
bargidan olinadi) oltmdan uch marta qimmat turadi.
2.21.11.... “eterifikatsiya” yunoncha so‘z b o ‘lib, m a’nosi “efir qilaman” 
demakdir (eter-efir, faksio- qilaman). “ Atir” so‘zi ham “eter” so‘adan 
kelib chiqqan va m a’ nosi efir demakdir.
2.21.12.... bir tonna suyuq gazdan 33000 avtomashina shinasi, yoki 10 
millionjuftkalishyoki 1 million sun’iy gazlama olish mumkin.
2.2113 ... metall va qotishmalar o ‘mida bir tonna plastmassa ihslatil- 
ganda, 6 tonna latun yoki 8 tonna qo‘rg‘oshin yoki 1 tonna bronza 
o‘mmi bosishi mumkin.
2.21.14... olimlar noorganik kauchuk ishlab chiqarishga enshganlar, unda 
uglerod yo‘q. Uning molekulasi fosfor, azot va xlor atomlari dan tarkib
75

---

topgan. Bunday kauchukning xossalari haqiqiy kai 
gayaqindir.
2.21.15 . . haryili 50 ming polimer tun kashf qilii 
kunduzda taxminan 150 polimer yoki har 10 min 
vujudga keltiriladi, degam
2.21.16. .. hozir plastmassalar hech kutilmagan s 
bo‘lmaydi deyiladiganjoylardaqo'llamlmoqda M; 
siglas va tekstolitlar zarbga chidamli yoki zarba Ы 
detallan (shestemyalar, podshibnik larva boshqalar) 
dalovchi ulkan bolg‘alaryasashdafoydalanilmoq 
yordamida granit parmalanadi, betonlar parchalane 
nalaming og‘ irligi metaldan yasalgan mashinalar o‘ 
yengilroqdir.