Qiziqarli kimyo

Vazir.
(shohga qarab). Haqiqatda ham ajoyib hodisalar, agar u 
haqiqiy afsungar bo‘Isa, gulni oldingi holatigakeltirsinchi?
Shoh.
Eshitdingmi, chol?
Donishmand
Itoat, podshoxi olam ! Faqat menga suv keltirishsin
Shoh.
Donishmandga suv keltinlsin (xizmatkorsuv keltiradi. Shoh 
va vazir qizil gulni yana bir ko‘zdan kechirib, donishmandga berishadi)
Donishmand.
(qo‘lm iyuqongako‘tanb: Eyhudo! 0 ‘zingningqud- 
ratingni ko‘rsat, bu gulni oldingi holatiga qaytar! Gulni kosadagi suvga boti- 
radi, gul bir lahzada oqaradi. Gulning suvini silkitib tushiradi va vazirga 
uzatadi).
Shoh.
Mana, ishlarmg uchun mis chaqalar!
Vazir.
Sen afsungar bo' Isang, bu chaqalami oltmtangalargaaylantirasan.
Donishmand.
Mening arzimas ishlarim uchun kumush tangalar ham 
kifoya. Shohim, chaqalaringizni mana bu suvga soling (shoh chaqalarim 
hammaga ko‘rsatib suvga soladi. Donishmand qo‘lini yuqonga ko‘tanb, 
nimalarnidir o‘qiydi. Keyin chaqalarni suvdan olib, latta bilan ishqalab 
tozalaydi. Chaqalar kumush tangaga aylanadi!
Donishmand, shoh qarshisida ta’zim qiladi.
Shoh
. Donishmand ! Sen xazinadagi chaqalami kumush va oltin 
tangalarga aylantira olasanmi ?
Donishmand.
(ta’zim qilib). Podshohi olam! Men bu ishni bajara 
olaman, ammo hosil bo‘lgan tangalar halol bo‘lmaydi, ular Sizning xazi- 
nangizga zarar keltiradi. Shuning uchun ham Sizdan uzr so‘rayman!
91

---

Shoh.
HcTp, boldi ! Senga ruxsat!
D o n ish m a n d .
( ta ’zim q ilib ) Tashakkur, p odshohi olam! 
Ko'rishguncha! (orqa bilan yunb, sahnadan chiqib ketadi).
TAJRIBALAR TAFSILOTI
Shishada sharob emas, metiloranj eritmasi bor edi. Qadahlarning 
birinchisi toza, ikkinchisi tagida ozgina kislota eritmasi va uchinchisida 
ozgina xlorli ohakning to'yingan eritmasi bor edi. Shishadan “ sharob” 
quyilganda birinchi qadahda o‘zgarish boim asdan qizg‘ish tusdagi me­
tiloranj eritmasi o'zgarishsizqoladi, ikkinchi qadahda kislota ta ’sirida 
metiloranj sariq tusga kiradi, uchunchi qadahdagi xlorli ohak metiloranj 
eritmasim rangsizlantiradi (go‘yo unda su vbo‘lganidek). Qog‘ozgul ol- 
dindan yupqa qog‘ozdan tayyorlanib, fenolftalein eritmasiga botirilib, ke­
yin quntiladi Donishmand gulgaatirsepgich yordamida soda eritmasidan 
purkaydi Fenolftalein ishqor hosil qiladi. Gulni rangsizlantinsh uchun 
donishmand uni suyultirilgan kislota eritmasiga botinb oladi. Neytrallan- 
lsh reaksiyasi tufayli gul yana rangsizlanadi. Mis chaqalar suvga emas, 
balki simobmng suvda eriydigan tuzining to‘yingan eritmasiga solingan 
edi. Mis simobdan aktiv bo‘lgani uchun simob uningbirikmasidansiqib 
chiqariladi va chaqaning sirtiga o‘tirib qoladi. Simob kumushsimon yalti- 
roq metaldir.