Ijtimoiy reablitatsiya

1.2. Zam onaviy terroristlarning psixologik portreti
1980-yillarda Livanda terror holatlari endi boshlanyotgan bir vaqtda 
terroristlarning umumiy portretini izohlash mumkin edi. Uzoq yillar davomida, 
bunday 
insonlar 
narsissizm, 
depressiya, 
agressiv 
xulq-atvor 
oqibatida 
xarakterlanar edi. Ko'pgina hollarda terroristlarning ruxiy nosog'lom insonlar 
sifatida ko'rishar edi. Ammo bugungi kunga kelib ham, yuqorida bayon etilgan 
fikrlam ing barchasi o'z tasdig'ini topmagan.
Zam onaviy terroristlarning portreti ikkita yorqin qirraga ega bo'ladi. 
Bir
tomondan,
ular qoidaga 
muvofiq doimiy ijtimoiy munosabatlardan mahrum 
qilingan bo'ladilar. 
Ikkinchi tomondan,
bunday insonlar o'zga shaxslar ta'siriga 
kuchli berilgan bo'lishadi.
Hozirgi kunda ommaga keng tarqalgan fikrlardan biri bu - "qora bevalar" 
nomi ostida o'z 
maqsadlarini amalga oshiradigan shahid ayollar bo'lib, ular 
o'zlarini portlatishlari orqali xaqiqatga erishmoqchi bo'lishadi. U lam ing ko'pchiligi 
shaxsiy yo'qotishni boshdan kechirgan bo'ladilar. 
Ya'ni, erining, yaqinlam ing 
o'limi, adolatsiz qamalishi va xakozo.
Ammo bunday yo'qotishlar sun'iy tarzda uyg'otilishi ham mumkin ekan. 
Albatta bu holat da'vat va 
majburlash orqali amalga oshiriladi. ("Chechen 
shaxidlari" spesifikasi).
Tajribalar 
shuni 
ko'rsatadiki, jiddiy psixologik 
iztiroblami boshdan 
kechirm agan insonlar ham "terrorchi" bo'lishi mumkin. Odatda bunday insonlar 
o'z xalqiga hamdardligi, xalqi boshdan kechirayotgan fojeani o'z fojeasi sifatida 
qabul qilishi orqali shu yo'lni tanlashadi.
Psixologlam ing 
ta'kidlashicha, 
bunday 
yo'lga 
kirgan 
shaxslaming 
ko'pchiligini moddiy tomondan juda yaxshi ta'minlangan, oliy ma'lum otli yoshlar 
tashqil etar ekan. Bundan ko'rinib turibdiki, bu erda asosiy psixologik m exanizm - 
o'z yo'qotilgan "Men"ini tiklash yoki "yangi birxillik" ni topish hisoblanadi.
Odatda terrorchilarni bir qancha tadbirlardan o'tkazib ko'rishadi: qasam 
ichirish, o'z jonini fido qilish, orqaga yo'l yo'qligini uqtirish va boshqalar. Bunday 
insonlaming mavqei ana shunday insonlar bilan bo'lgan munosabatda yaqqol 
ko'zga tashlanadi. O'zlarini bu hayotga, bu dunyoga taalluqli bo'lmagan insonlar 
sifatida baholab, "iloxiy shaxs (vakil)" yoki gurux deb ta'kidlashadi. Bu albatta, 
diniy m azxabga qiyoslanib, "jixod" sifatida qabul qilinadi.
Terrorchilar 
"vaqt mexanizmi"
asosida ish ko'radilar. Shahid terrorchilar 
teraktni amalga oshirish yoki oshirmaslikda, so'nggi qadamni o'zlari qo'yishadi va 
qabul qilishadi.
K o'pgina hollarda terrorchilar teraktni amalga oshirish uchun gipnoz holatiga 
tushirilgan yoki kuchli emotsional-psixologik ta'sir ostiga berilgan bo'ladilar.
19

---

T eraktlam i 
sodir 
etuvchi 
insonlarga 
xos 
bo'lgan 
xarakterlovchi 
dunyoqarashlarini tashqil etuvchi omillarga quyidagilar kiradi:
❖
V aqt hissining o’zgarishi-aktual hozirgi zamonga o'tgan zamonning 
qo'shilishi;
❖
Reallik va fantaziya o'rtasidagi chegaraning yo'qolishi;
Y axshilik va yom onlik chegaralarining aralashib ketishi;
❖
Sadom azoxistik pozisiya-o'ziga va yaqinlariga achinish hissi, reallikka 
nafrat bilan qarash, o'zini qurbon qilishga tayyorlik;
❖
Agressorchi shaxsning identifikasiyasi;
♦♦♦ O'zgacha fikr yuritadigan insonlar da'vatini qabul qilish va to'g'ri yo'ldagi 
insonlar dalillarini qabul qilmaslik va tushunishni istamaslik;
❖
Rasional yo'qotishning aniqligi (belgilangan).
Terroristlar qatorini to'ldirib turadigan sosium madaniyatida, terroristlar ning 
udim i qaxram onlik va mardlarcha qurbonlik sifatida qabul qilinib, bu esa ular 
orasida qo'llab-quvvatlash va rozilik bildirish hissini uyg'otadi. Shu asnoda 
terroristlarning oilasiga doimo xurmat - izzatda bo'lishligida nam oyon bo'ladi. 
Bunday o'lim terroristlar orasida o'zini -o'zi o'ldirish sifatida emas, balki qiynalish 
sifatida, konkret shaxsning jam iyat tarixiga abadiy 
ko'shilish sifatida qabul 
qilinadi.
Y uqorida bayon etilgan fikrlarga qo'shimcha qiladigan bo'lsak, terrorist 
rasional yo'ldan qaytishga umuman ko'nmaydi, unga qo'rqinch va afsuslanish 
hislari umum an begonadir. Terroristlarni 
ma'lumotga ega bo'lmagan, ta'lim 
olmagan shaxslar sifatida qabul qilish butunlay noto'g'ri xulosadir.
Terroristlarning xulq-atvori, faoliyati va motivasiyasi rasional tahlil (analiz)ga 
yo’l berm aydi va irrosional bosqichda maxsus yo'nalishlami talab etadi.