|
3.2. Tezkor psixologik yordam texnikasi
E.V.da insonda quyidagi simptomlar paydo bo'lishi mumkin:
• Alahsirash
• Gallyusinasiya
• Apatiya
• Harakat qo'zg'aluvchanligi
• Stupor
• Agressiya
• Qo'rquv
• Isterika
• Nerv titrog'i
• Yig'i
Ushbu vaziyatda psixolog yordami birinchi navbatda nerv "razryadka"si
uchun sharoit yaratishdan iborat.
Alahsirash va gallyusinasiya.
Inqirozli vaziyat insonda kuchli stressga, kuchli
nerv zo'riqishiga, organizmda muvozanatni buzilishiga, nafaqat jism oniy, balki
psixik sog'lig'iga ham ta'sir qiladi. Bu mavjud psixik kasallikni zo'raytirishi
mumkin.
Alahsirashni asosiy belgisiga jarohatlantiruvchini noto'g'riligiga ishontirib
bo'lmaydigan yolg'on tasavvurlar yoki xulosa chiqarishlar kiradi.
Gallyusinasiyada esa ayni damda sezgi organlariga ta'sir etmayotgan hayoliy
ob'ektlar m avjudligi xissini boshdan kechirish kuzatiladi (ovozlar eshitish, yo'q
odamlarni ko'rish, hid sezish...)
Bunday holda:
1.
Tezkor psixologik yordamni kutish, tibbiyot xodimlariga murojaat qiling;
2.
Soha xodimlari kelgunigacha jaroxatlanuvchi o'ziga atrofdagilarga zarar
yetazmasligini ko'zatib turing. Undagi xavf tug'diruvchi predmetlarni olib
qo'ying;
3.
Jaroxatlanuvchini izolyasiyalang va bir o'zini qoldirmang;
4.
Jaroxatlanuvchi bilan tinch ovozdagaplashing. Uni gapini ma'qullang,
ishontirishga harakat qilmang.
Apatiya
uzoq zo'riqishdan, samarasiz ishdan yuzaga keladi; yoki jiddiy
omadsizlikdan , o'z faoliyati mazmunini ko'ra olish to'xtaganidan; yoki falokatga
uchragan yaqin odamini qutqarib qololmay xalok bo'lganidan kelib chiqadi.
Chare hoq xissi paydo bo'ladi harakat qilgisi ham, gapirgisi ham kelmaydi.
Harakat va so'z ju da qiyinchilik bilan amalga oshiriladi. Qalbida bo'shlik,
befarqlik, xissiyotni ham namoyon qilishiga kuch yo'qligi kuzatiladi. Agar insonni
bu holotida yordamsiz, ko'maksiz qoldirsa apatiya depressiya (qiynoqli og'ir
9
em osiya, xulqdagi passivlik, aybdorlik xissi, hayotdagi qiyinchilik oldida
ojizlik)ga o'tib ketadi.
Apatiya bir necha soatdan bir necha haftagacha cho'zilishi mumkin.
Asosiy belgilari:
•
atrofdagilarga befarq munosabat;
•
torm ozlanish, lanjlik;
•
sekin, uzoq pao'zali nutq.
U shbu vaziyatda:
1.
Jaroxatlanuvchi bilan gaplashib ko'ring. Unga bir qancha oddiy
savollar bering: "Isming nima?", "O'zingni qanday his qilyapsan?",
"Biror narsa yeysanmi?".
2.
Jaroxatlanuvchini
dam
olish joyiga
ko'zatib
qo'ying,
qulay
joylashishiga yordam bering (oyoq kiyimini albatta yeching).
3.
Jaroxatlanuvchini qo'lini ushlang yoki o'z qo'lingizni peshonasiga
qo'ying.
4.
Jaroxatlanuvchiga uxlab olish yoki shunchaki dam olish imkonini
bering.
5.
Dam
olishga
imkon
bo'lmasa, jaroxatlanuvchi
bilan
ko'proq
gaplashing, uni istalgan
hamkorlikdagi faoliyatga jalb qiling
(aylanish, choy yoki kofe ichishga borish, atrofdagilarga, yordam ga
m uxtojlarga yordamlashish).
H arakat qo 'zg’aluvchanligi.
Ayrim xollarda inqirozli vaziyatlar zarbidan
inson atrofda nim a bo'layotganini tushunishdan to'xtaydi. U dushman qaerda,
qutqaruvchilar qaerda, xavf qaerda ekanini aniqlay olmay qoladi. Inson mantiqiy
fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyatini yo'qotadi, qafasga tushgan hayvonga
o'xshab qoladi.
Asosiy belgilari:
• keskin harakatlar, ko'pincha mazmunsiz;
• normal bo'lmagan baland nutq yoki yuqori nutqiy
faollik;
• ko'pincha atrofdagilarga reaksiyaning yo'qolishi
(iltimos, buyruq, ogohlantirishga).
Ushbu vaziyatda:
1.
"Qo'lga olish" usulini qo'llang: jarohatlanuvchini
orqasidan turib, qo'lining tagidan
qo'lingizni
kirgizing, o'zingizga uni bosing va ustingizga
yengilgina tashlang;
2.
Jarohatlanuvchini atrofdagilardan izolyasiyalang;
10
3.
"Ijobiy" nuqtalami massaj qiling. U ayni damda boshidan o'tkazayotgan
hissiyotlami tinch ovozda gapiring ("Bular tugashi uchun sen nimadir
qilgin kelyati?", "Yuz berayotgan voqealardan qochib ketgin, berkinib
olgin kelyapti?");
4.
Jarohatlanuvchi bilan baxslashmang, savol bermang, muloqotda "ma"
inkor bor jum lalam i
ishlatmang (masalan, "Yugurma", "Qo'lingni
qimirlatma", "Baqirma");
5.
Esda tuting jarohatlanuvchi o'ziga va atrofdagilarga zarar yetkazishi
mumkin.
Harakat qo'zg'aluvchanligi odatda uzoq cho'zilm aydi va nerv titrog'i, yig'i,
shuningdek agressiv hulq ko'rinishlariga o'tishi mumkin.
Stupor
organizmning eng kuchli himoya reaksiyalaridan biri. U kuchli nerv
iztirobidan keyin
boshlanadi (portlash, bosqinchilik, shafqatsiz zo'ravonlik).
Bunda inson yashab qolish uchun juda ko'p energiya sarflagani sababli, unda
atrof olam bilan kontaktga kirish uchun kuch qolmaydi.
Stupor bir necha minutdan bir necha soatgacha cho'zilishi mumkin. Shuning
uchun yordam ko'rsatilmasa va jaroxatlanuvchi shu holatda uzoq qolib ketsa, bu
uni jismoniy madorsizlikka olib keladi. A trof olam bilan kontakt bo'lmaganligi
sababli jaroxatlanuvchi xavfni sezmaydi va undan qutilish choralarini qo'llamaydi.
Asosiy omillari:
• ixtiyoriy harakat va nutqni yo'qligi yoki uni
birdaniga pasayishi;
• tashqi qo'zg'atuvchilarga (yorug'lik, shovqin, tegish)
reaksiyaning yo'qligi;
• bir pozada qotib qolish, karaxtlik, to'liq harakatsizlik holati;
• ayrim muskul guruhlarida zo'riqish bo'lishi mumkin.
Ushbu vaziyatda:
1.
Jaroxatlanuvchining ikkala qo'lining barmoqlarini
buklang va kaftining boshlanish qismiga
bosing. Katta barmoq tashqarida bo'lishi
kerak.
2.
Katta
va ko'rsatkich barmoq
uchlari
bilan
jarohatlanuvchining
peshonasi,
qoshining
o'sish
chizig'i
o'rtasidagi chiziqlar massaj qilinadi.
3.
Bo'sh qo'l kaftini jarohatlanuvchini ko'kragi ustiga
qo'ying. O'zingizni nafasingizni uning nafas ritmiga moslashtiring.
4.
Stuporga tushgan inson ko'rishi va eshitishi mumkin. Shuning uchun
uning qulog'iga sekin, past va aniq ovozda kuchli emosiyani uyg'otuvchi
l i
(yaxshisi
salbiy)
gaplam i
ayting.
Istalgan
vositalar
orqali
jarohatlanuvchida reaksiyani uyg'oting, karaxtlikdan olib chiqing.
Do'stlaringiz bilan baham: |
