Fikrni turli nutqiy sharoit va vaziyatga mos ifodalash mashqlari

FIKRNI TURLI NUTQIY SHAROIT VA VAZIYATGA MOS 
IFODALASH MASHQLARI 
Reja: 
1.Nutqning nutqiy sharoitga mosligi. 
2.Nutqning tinglovchiga mosligi. 
Mashg‘ulot annotatsiyasi 

Pragmatik kompetensiya til imkoniyatlaridan nutq sharoiti, vaziyatiga mos 
ravishda foydalanishini bildiradi. Nutqiy faoliyatda nutq uslublari, nutq maqsadi, 
uning turlari (oshkora yoki yashirin), shakllari (xabar, so‘roq, buyruq, iltimos, 
maslahat, va’da berish, salomlashish, so‘rashish, xayrlashuv, uzr, tabrik, shikoyat 
kabilar), nutq strategiyasi, taktikasi kabilar bevosita real nutqiy vaziyat bilan 
bog‘liq ravishda reallashadi. Ona tilining keng imkoniyatlaridan aniq nutqiy 
vaziyatda, nutq uslubida oqilona, samarali foydalana olish malakasiga ega 
bo‘lishiga erishish pragmatik salohiyatning negizini tashkil etadi.
Har bir kishi muayyan muloqot vaziyatida o‘z maqsadiga muvofiq ravishda 
ko‘plab variantdosh til hodisalaridan ayni shu vaziyat uchun mosini tanlab 
qo‘llash malakasiga ma’lum darajada ega. Masalan, bir kishi ikkinchi bir kishini 
o‘z oldiga kelishga undamoqda. Bu “Bu yoqqa kel!”, “Bir kelgin!”, “Bir kelib 
ket!” “Kelasanmi!”, “Kelaqol!”, “Keling-da!”, “Hoy, bu erga!”, “Ey, bu yoqqa!”, 
“Menga qara(ng)!”, “Bir daqiqa!” “Mumkinmi?” “Falonchi (jon/xon/aka/opa)!” 
kabi yuzlab ifodalar, xar xil imo-ishoralar yordamida voqelanish imkoniga ega. 
Lekin ular qanday nutqiy vaziyatda, kimga nisbatan ishlatilishi, qanday samara 
berishi jihatidan keskin farqlanadi. Bunda so‘zlovchining ushbu sharoit, vaziyat 
uchun kamroq quvvat sarflab, qo‘proq samaraga erishishni ta’minlaydigan til 
birligini tanlash kompetensiyasi ishga tushadi. Boshqacha aytganda, kishida 
tilning “Bu yoqqa kel!” xazinasidan nutq vaziyati, sharoitiga muvofiq 
foydalanish layoqatining rivojlanganlik darajasi muloqot natijasi va samarasiga 
jiddiy ta’sir qiladi.