Ijtimoiy reablitatsiya

1.3. 
Em otsional zo'ravonlik
Bolalarga ko'rsatilayotgan emotsional zo'ravonlik bu bolada emotsional 
hayotini normal rivojlanishini havfga qo'yib, unda emotsional zo'riqish holatini 
uyg'atuvchi har qanday harakatdir.
O datda bolaning yutuqlariga ota onalar maqtov, g'ururva hursandchilik hislari 
bilan reaksiya qaytaradilar. Biroq ba'zida ota onalar teskari reaksiya ham 
bildiradilar: befarqlik va asabiylik (razdrajenie). Boshuda bu bolada aralash 
xislarni uyg'otadi. Keyinchalik ota onalaming bunday noadekvat reaksiyalariga bir 
necha bor duch kelgan bola ularga javob reaksiyasini qaytaradi, omadga g'urur va 
yutuqqa erishish motivasiyasi tez yo'qoladi.
Bolaga nisbatan ko'rsatilgan quyidagi harakatlar emotsional zo'ravonlikka 
kiradi:
• 
izolyatsiya, ya'ni bolani normal ijtimoiy muloqotdan ajratib qo'yish;
• 
agar bola ma'lum vaqt ichida darslarini qilm asa yoki o'm ini yig'ishtirmasa 
buning uchun ma'lum vaqt televizor yoki aylanishlami ta'qiqlab 
qo'yilishi;
• 
haqoratlash;
• 
terrorlash (terrorizirovanie), ya'ni bolani bir necha bor haqoratlash va 
qo'rquv hissini shakllantirish;
• 
doimiy zo'riqish, qo'rqituvlarda ushlash;
• 
urish, xo'rlash;
• 
jazolash orqali qo'rqitish;
48

---

• 
ahloqan aynitish, jam iyat normalariga qarshi va bolaga zarar yetkazuvchi 
harakatlarga bolani m ajburlash (o'g'rilik qilishga, alkogol yoki narkotik 
moddalarini iste'mol qilishga majburlash).
Bolaga emotsional zo'ravonlik o'tkazilayotganini quyidagilardan taxmin qilish 
mumkin. Agar ota-onalar doimiy ravishda:
• bolaga u eplay olmaydigan katta talablar qo'yilishi ularda o'z o'ziga past 
bahoni shakllanishiga va frustrasiyaga olib keladi;
• bolani xaddan tashqari qattiq jazolash;
• bolaga nisbatan o'ta tanqidiylik, uni ayblash;
• jahldor va o'zini qo'rqinchli tutadi.
Emotsional zo'rlikni boladagi bir qancha belgilar orqali taxmin qilish 
mumkin, agar u:
• 
emotsional emas, befarq;
• 
g'amgin, subdepressiv yoki unda deprissiyani namoyon bo'lishi;
• 
bamoqlarini 
so'rish, 
monotonno 
raskachivaetsya 
(autoeroticheskie 
deystviya);
• 
odamovi, o'ychan yoki aksi, agressiv;
• 
istalgan kattalarga diqqat va issiqlikni qidirib "yopishib" oladi;
• 
yom on uxlaydi, tungi qo'rquv hurujlarini boshdan o'tqazadi;
• 
o'yinlarga qiziqishni namoyon qilmaydi.
Jismoniy reaksiyalar ham, shuningdek, emotsional zo'ravonlik qurboni 
bo'lganligini ko'rsatadi:
• 
kunduzgi va tungi enurez;
• 
psixosomatik shikoyatlar: bosh og'riqlar, qorindagi va yurakdagi 
og'riqlar, o'zini nohush sezayotganligi haqidagi shikoyatlar va boshqalar;
• 
umumiy va jism oniy rivojlanishi sustlashgan bolalar.