Ijtimoiy reablitatsiya

JKSBining 
disforik 
tipi
ichki 
dunyosi 
bilan 
qoniqmaslikda, 
o'ta 
qo'zg'aluvchanlikda, kuchli jahl va nafratda namoyon bo'ladi. Ular o'zlarining o'ta 
tajovuzkor bo'lib qolganligi, atrofdagilarga ichidagi yig'ilgan zo'riqishlarini to'kib- 
sochishga ehtiyoj sezayotganlarini aytadi. Odatda, ular o'z hissiyotlarini nazorat 
qila olmay, oxirida qilgan ishlariga afsus chekadi. Psixoterapevt oldiga xulq- 
atvordagi o'zgarish sababli yaqinlari va hamkasblari tom onidan yuboriladi.
JKSBining somatoform tipi somatik buzilishlar: yurak atrofdagi og'riqlar 
(54% ), oshqozon-ichak tizimi (36%) hamda bosh miya og'riqlari (20%) bilan 
xarakterlanadi. JKSBining klassik asoratlari bunday tiplarda 6 oy o'tgach namoyon 
bo'ladi.
4. Jarohatdan keyingi stress buzilishining psixoterapiyasi
JKSB (jarohatdan keyingi stress buzilishi) psixoterapiyasi birinchi navbatda 
jarohat natijasida vujudga kelgan psixik faoliyat buzilishini reintegrasiyasi ("qayta 
jam iyatga qo'shilishi") ga o'z e'tiborini qaratadi. Hayotni yangitdan idrok etishni 
ta'minlash, jarohat tajribasini affektiv tarzda qayta baholash, o'zining shaxsiy 
"men"ining qadrini oshirish va kelajakda samarali hayot kechirish qobiliyatini 
hosil qilish - psixoterapiyaning vazifasidir. Hozirgi paytda jarohatlangan mijozlar 
bilan 
ishlash 
metodlarining 
ko'pligini 
kuzatishimiz 
mumkin. 
Ular 
o'z 
samaradorligini amaliyotda ko'p marotaba isbotlagan. Ammo shuni hisobga olish 
lozimki, jarohat Igan shaxsga psixoterapevtik usul qo'llayotganda to'g'ri diagnoz 
jud a muhim.
JKSB haqidagi qarashlar zamonaviy talqin bo'yicha o'zgaruvchan. Ayrim 
psixologlar JKSB - bu da'volanadigan buzilish deb hisoblasalar, ayrimlar uning 
asoratlari baribir yo'qolmaydi, degan fikrda. JKSB odatda ijtimoiy, kasbiy va 
boshqa hayotiy muhim sohalarda salbiy o'zgarishlarga olib keladi. Demak, JKSB 
da'vosi ? uzoq va bir necha yil davom etuvchi jarayondir.
Shu bilan bog'liq ravishda terapiyaning 4 strategiyasi taklif qilinib, ular 
maqsadga erishishga yordam beradi:
❖
"Men" malakasining moslashuvini qo'llab quvvatlash (bu yerda muhim 
aspekt terapiyaga pozitiv munosabatni shakllantirish);
❖
Asoratlarga nisbatan pozitiv munosabat shakllantirish ( bu strategiyaning 
natijasida mijoz jarohatdan keyingi 
asoratlarga mos hissiyotlami 
kechirayotganini anglashi kerak);
❖
Qochishni (izbeganie) pasaytirish ( chunki, mijozning jarohatdan qochishi 
tajribaning shakllanishiga halaqit beradi);
❖
Va nihoyat, atribusiya mazmunini o'zgartirish (bu strategiyaning maqsadi 
? boshdan o'tkazilgan jarohatdan keyingi stress buzilishining mazmunini 
o'zgartirish, buning oqibatida mijoz jarohatni o'z nazorat ostiga olish 
imkoniga ega ekanini anglaydi).
43

---

Jarohatdan keyingi stress buzilishi bilan ishlayotganda quyidagi 2 jihatga: 
qo'rquvni pasaytirish va atrofdagi bo'layotgan narsa va hodisalar uning nazoratida 
ekanini singdirishga alohida e'tibor qaratishi kerak. Shuningdek, JKSBini boshidan 
o'tkazgan mijoz psixoterapevt bilan og'ir 
munosabatga kirishadi, chunki 
jarohatdan so'ng shaxslararo m unosabatda ularda ? ishonchsizlik, nafrat, tobelik 
namoyon bo'ladi. Jarohat bilan ishlaganda m ijoz hissiyotlami o'ta jadal tarzda 
kechiradi, shuning uchun ham bu psixoterapevtdan yuksak mahorat talab qiladi. 
Gorovisaning ishlarida m ijozning jarohatga reaksiya fazalari ajratib ko'rsatilgan. 
Ular:
1. jarohat natijasida uzoq stressli holat;
2. yengib bo'lm aydigan kechinmalarning namoyon bo'lishi: hissiyot va 
obrazlaming quyilib kelishi;
3. nazorat qilib bo'lm aydigan yolg'izlik, "qochish" holatlarida qotib qolish;
4. xotiralar va kechinmalam i idrok qilish va ushlab qolish qobiliyati;
5. mustaqil tarzda o'z fikrlari hamda hissiyotlarini tahlil qilish qobiliyati.
Har bir fazaga niyabatan psixoterapevtning bildiradigan reaksiyasi yoki 
boshqacha qilib aytganda, amalga oshirishi lozim bo'lgan maqsadlari mavjud:
1. M avjud holatdan chiqarish yoki mijozni stressogen muhitdan chiqarish. 
Vaqtinchalik aloqalarni tuzish. Mijozga qaror qabul qilishga, kelajakni 
rejalashtirishga yordam berish;
2. Kechirish imkoniga ega xotira va kechinmalami qoldirish, qolganlarining 
qo'zg'alishini pasaytirish;
3. Mijozning jarohatni 
qaytadan 
boshdan 
kechirishida 
va 
ularning 
oqibatlarida yordam berish, o'z xotiralari ustidan nazorat qilishni o'rgatish. 
Esga tushirish davom ida hissiyotlami to'g'ri ifodalashni boshqarish. Mijoz 
bilan o'sib kelayotgan m unosabatlam i saqlab qolish va shuning davomida 
jarohatni qayta tahlilini amalga oshirish;
4. Men obrazi va boshqa insonlar obrazi bilan bog'liq bilish hamda 
emotsional assosiasiyalam i qayta ishlab chiqishga yordam berish. Jarohat 
hamda xatam i yengish, shaxslararo munosabatlar pattemlari yaratish, Men 
obraziva 
kelajakdagi 
maqsadlar 
o'rtasida 
aloqa 
hosil 
qilishga 
ko'maklashish;
5. Terapevtik m unosabatlar ishlab chiqish. Psixoterapiyani yakunlash.
Mijozning kechirilgan jarohatni so'zlab berishi psixoterapevtning empatik
tinglashiga to'g'ri proporsionaldir. Istalgan qarshi chiqish va mijoz kechinmalarini 
tinglamaslik uning terapiyasini to'xtatadi. Empatik terapevt mijozning daxshatli 
hodisalar haqidagi fikrlarini rag'batlantiradi va o'zining shokli reaksiyasini 
namoyon qilmaydi. Terapevt tasodifan yuzaga kelgan mavzulami chetlab o'tmay, 
jarohat qo'rquvidan olib qochaadigan , ya'ni "neytral" mavzularga o'tmaydi. Aks
44

---

holda klient o'zini tushunilm agandek his qiladi, - terapevt men boshimdan 
kechirgan hodisalardan 
qo'rqadi,- degan fikrga boradi. Jarohatni kechirish 
faqatgina daxshatni ko'rish emas, balki qolgan umrini yordamga muhtojlikda 
o'tkazish hamdir.
JKSB bilan hasta mijozlarga terapevtik yordam ko'rsatayotganda ishni 3 
bosqichda amalga oshirish lozim. Birinchi bosqichda asosiy maqsad - xavfsiz 
muhit yarata olish. Ikkinchi bosqichning asosiy vazifasi - xotiralar va kechinmalar 
bilan ishlash. Va nihoyat , oxirgi bosqichning vazifasi - odatiy hayot tarziga 
integrasiya.
Bunday mijozlar bilan ishlagan terapevtlarning xatolari quyidagilardir:
—jarohat mavzusini chetlab o'tish;
xavfsiz muhit yaratm asdan, bevosita jarohat mavzusiga o'tib ketish.
45

---