Ijtimoiy reablitatsiya

Alomatlar fa za si
Ba'zan bu faza oldingi yoki keyingi faza bilan uyg'un holda o'tkaziladi. Lekin 
ayrim xolatlarda bu fazani aloxida ajratish ancha samarali hisoblanadi.
Alomatlar fazasi paytida ayrim reaksiyalami batafsil muxokama qilishga 
to'g'ri keladi. Ishtirokchilardan voqea xodisa ro'y bergandan so'ng, ular uyga 
qaytganlarida yoki voqeadan so'ng bir necha kun o'tganda sizda qanday alomatlar 
kuzatiladi kabi savollar bilan murojat etishlari mumkin. Albatta 
xodisa
35

---

kechinm alari to'g'risida savol berilgandan so'ng, odatiy turm ush tarziga qaytish 
borasidagi savollam i ham berib o'tish lozim.
Y uz bergan voqealardan so'ng stress xolatining yuzaga kelishi bu tabiiy xol 
bo'lib, kuchli stressni boshdan o'tkazgan kishi odamovi, kamgap va boshqalardan 
o'zini olib qochadigan bo'lib qoladi. Qo'rquv esa xatti-harakatlarga ham 
o'zgartirish kiritishi mumkin. Fobiya reaksiyasi (qo'rquv) voqea guvoxlarida voqea 
sodir bo'lgan joylarga bora olmasliklarida namoyon bo'ladi, ayniqsa bu joy 
ulam ing ish joylari bo'lsa, bunday daxshatli voqealardan so'ng ishtirokchilar 
ko'pincha yashash joylarini o'zgartiradilar, ish joylarini almashtiradilar, avtomobil 
tezligini kam aytirgan holda boshqaradilar.
Alohida e'tibom i oilaviy hayotlariga ta'sir etishi mumkin bo'lgan psixologik 
jaroxatga qaratishi lozim.
K ishilarga ularning oilasi ular kechinmalarini tushunayotgandek tuyulishi 
m um kin. Ba'zan debrifingga jabrlanuvchilarning oilalarini ham jalb etish foyda 
beradi. Albatta ular bu hislarini his qilishi uchun tasmalar yoki qo'lyozmalam i 
o'qib chiqishlari kerak bo'ladi. Bir muddat oila a'zolariga shunday voqealar bayon 
etilgan faktlam i ko'rsatish, ularga yaqin kishilaming axvolini yanada chuqurroq 
his qila olishlariga imkon beriladi.
N ihoya f az a si (xotimalar)
Bu fazada boshlovchilarning biri ishtirokchilarning reaksiyalari borasida 
xabar berishi lozim. 
Buni guruhning faol a'zolaridan biri amalga oshirishi 
yaxshiroq hisoblanadi. Natijalarni solishtirgan holda gurux axvolini qoniqarli 
darajaga ko'tarish mumkin bo'ladi. Har bir ishtirokchining individualligi aloxida 
belgilangan bo'lishi lozim. Ishtirokchilarda reaksiyalarni ko'rsatishga majburiyat 
hissi tug'ilm asligi lozim, agar ular xoxlasalar bu reaksiyalarni xoxlagan paytda 
ko'rsatishlari mumkin. Agar mavjud bo'lsa xodisani va mashg'ulotni tasm aga yozib 
olingan surati shtirokchilardagi mavjud reaksiyalarni aniq va batafsil ko'rsatib 
berishi mumkin.
Albatta buni debrifing paytida amalga oshirish mumkin emas, chunki bu 
jarayonni izdan chiqarishi turgan gap.
Debrifm gdan so'ng ishtirokchilar yana bir necha marotaba debrifing 
uyushtirib, uchrashuv belgilasalar maqsadga muvofiq bo'ladilar. 
Albatta 
debrifingda yana bir bor takror qatnashish majburiy emas, xoxlaganlar, jaroxati 
batam om bitganlar unda ishtirok etishlari mumkin. M uolaja reaksiyasi sekin asta 
ishtirokchilarga namoyon bo'lib boradi.
Qayta moslashish fa za si
Bu fazada kelajak to'g'risidagi tasavvurlar rejalashtiriladi. Guruhning qo'llab- 
quvvatlashi asosida guruh a'zolari qiyinchiliklami yengib, kelajakka nazar tashlay
36

---

boshlaydi. Debrifmgning muhim maqsadlaridan biri guruh ichidagi psixologik 
muvozanatni yaratish hisoblanadi. Atrofdagilaming tushunmasliklari 
oqibatida 
yuzaga kelgan kechinmalar eng kuchli asoratlarga va stress xolatlarga olib keladi. 
Keyinchalik ishtirokchilar qanday ko’rinishdagi yordamlardan foydalanishlarini 
muxokama qilish ham juda foydali hisoblanadi.
Bu yerda quyidagi ko'rsatkichlar aniqlashtiruvchi bo'lishi mumkin:
• 
Agar alomatlar 6 xafta ichida kamaygan bo'lsa...
• 
Agar keyinchalik alomatlar kuchayib, yangilari paydo bo'lgan bo'lsa;
• 
Agar kishi uyida yoki ish joyida o'zini munosib tuta olmasa.
Shunday alomatlar mavjud bo'lsa, davolashni davom ettirish lozim. 
Yordamning keyingi yo'nalishlarini oydinlashtirib olish uchun guruh a'zolari
o'zaro maslahatlashib qaror qabul qilishlari mumkin. Debrifmg boshlovchilari 
ishtirokchilarga bir-birlari bilan aloqani buzmaslik uchun aloqa vositalari bilan 
almashishlari taklif etiladi (telefon, maktub va h.k.)
37

---