O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

 
va 
relyasion 
konsepsiyalar deb ataladi. 
Substansial konsepsiyada
 
fazo va vaqtning absolyut jihatlari, relyasion 
konsepsiyada esa ularning nisbiy jihatlari absolyutlashtiriladi. Substansial konsepsiya 
tarafdorlari 
(Demokrit, Aflotun, Eronshahri, Zakariyo ar Roziy, Beruniy, Patritsiy, 
Kampanella, Gassendi, Nyuton, Eyler, Mopertyui va boshqalar)
 
fikricha, fazo 
materiya va moddiy aloqadorliklardan tashqarida, ularga bog’liq bo’lmagan holda 

---

111 
mavjud bo’lgan mustaqil substansiyadir; fazo moddiy ob’ektlar uchun joylashish 
makoni, u absolyutdir. Vaqt esa borliqqa, fazo va harakatga jiddiy ta’sir ko’rsatadi; 
vaqt munosabatlari absolyutdir, ya’ni vaqt hamma hisob sistemalarida bir xilda 
o’tadi. Fazo va vaqtni ular mustaqil substansiya deb hisoblaganliklari tufayli bunday 
yondashuv 
substansial konsepsiya
 
deb fanga kirgan.
Borliqdagi bogdanish va aloqadorlikni ifodalovchi falsafiy kategoriyalari. 
Yakkalik, xususiylik va umumiylik.
Yakkalik, xususiylik va umumiylik 
borliqdagi narsa va hodisalarning har biriga xos alohida, ma’lum guruhiga xos 
maxsus va hammasiga xos umumiy tomonlari, xususiyatlari hamda ular o’rtasidagi 
bogdanish va aloqadorlikni ifodalaydi. 
Alohida narsa va hodisagagina xos bo’lib, bu narsa va hodisani boshqa narsa va 
hodisadan farq qiluvchi, takrorlanmaydigan, individual belgi va xususiyatlar birligi 
yakkalik
deyiladi. 
Yakkalik alohida narsa va hodisalami ham, ulardagi alohida 
tomon, belgi va xossalarni ham aks ettiradi.
 
Ko’pchilik narsa va hodisalarga (yoki ularning turlariga hamda tomonlariga) xos 
bodgan, o’zaro o’xshash, bir xil, takrorlanuvchi belgi va xususiyatlar birligini aks 
ettiruvchi tushuncha 
umumiylik
deb ataladi
. 
Umumiylik borliqdagi ko’pchilik narsa 
va hodisalarga (yoki ularning tomonlariga) xos bo’lgan umumiy belgi va 
xususiyatlarning fikriy in’ikosidir. Umumiylik bir sinf yoki bir turga kirgan narsa va 
hodisalarning hammasiga oid belgi yoki xususiyatni ifodalaydi. Chunki, borliqda har 
bir narsa va hodisa boshqa narsa va hodisalar bilan, albatta, biror umumiy tomonga, 
xossaga, belgi va xususiyatga egadir.