O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

Isbotlash 
bir hukmning chinligini u bilan bog‘liq boshqa chin hukmlar 
yordamida asoslashdan iborat bо‘lgan mantiqiy amaldir.
 
Uning tarkibi uch 
elementdan tashkil topgan: tezis, argumentlar (asoslar), isbotlash usuli – 
demonstratsiY. 
Tezis 
– chinligi asoslanishi lozim bо‘lgan hukm, u isbotlashning markaziy 
figurasi hisoblanadi; butun diqqat-e’tibor uning chinligini kо‘rsatishga qaratiladi. 
Tezis bir mulohazaning о‘zidan, yoki mulohazalar tizimi, yoki teoremalar, yoki aniq 
faktlarni umumlashtirish natijalari, yoki hodisalarning sababini kо‘rsatuvchi 
mulohazalardan iborat bо‘ladi. 
Argumentlar
– tezisning chinligini asoslash uchun keltirilgan hukmlar. 
Argumentlar sifatida faktlarni qayd qiluvchi hukmlar, ta’riflar, aksiomalar, 
teoremalar, qonunlar hamda boshqa empirik va nazariy umumlashmalar xizmat 
qiladi. Argument sifatida keltirilgan faktlar, albatta, о‘zaro bog‘langan va tezisning 
mohiyatiga aloqador bо‘lishi lozim. 
Ta’riflar ham chin hukmlar bо‘lib, ulardan argument sifatida foydalanish 
mumkin. Masalan, «Harakat – bu har qanday о‘zgarishdan iborat», degan ta’rif chin 
hukmdir. 
Aksiomalar chinligi о‘z-о‘zidan ravshan bо‘lgan, isbotlashni talab qilmaydigan 
fikrlardir. Inson tajribasida kо‘p martalab takrorlanganligi uchun ham ularni isbotlash 
zarur emas. 
Teoremalar va qonunlarning chinligi isbotlangan bо‘ladi, ularni hech 
ikkilanmasdan argument qilib olish mumkin. 
Isbotlash usuli – demonstratsiya
tezis bilan argumentlar о‘rtasidagi mantiqiy 
aloqadan iborat. U xulosa chiqarish shaklida bо‘ladi, ya’ni tezis argumentlardan 
xulosa sifatida mantiqan keltirib chiqariladi. 
Isbotlashning ikki turi mavjud: bevosita isbotlash, bavosita isbotlash. 
Bevosita 
isbotlashda
tezisning chinligi tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri argumentlar bilan asoslanadi, unda 

---

316 
tezisga zid bо‘lgan hukmlardan foydalanilmaydi. Tezis kо‘p hollarda yakka hodisani 
ifoda qilib keladi va ma’lum bir umumiy bilimdan, masalan, qonundan argument 
sifatida foydalanilib, uning chinligi asoslanadi. Masalan, «О‘zbekiston – mustaqil 
davlatdir», degan hukm (tezis)ning chinligi «О‘zbekistonning mustaqil davlat deb 
e’lon qilinishi, uning xalqaro miqyosda e’tirof etilishi» kabi asoslar yordamida 
isbotlanadi.