O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

I.
 
Tezisni rad etish.
 
Tezisni rad etishning quyidagi usullari mavjud: 
1. Faktlar orqali rad etish. Bu eng ishonchli va samarali usuldir. Bunda bо‘lib 
о‘tgan voqealar, statistik ma’lumotlarga asoslanib tezis rad etiladi. Masalan, «Sovet 
davrida О‘zbekiston tо‘laqonli mustaqil respublika bо‘lgan», degan tezisni rad etish, 
ya’ni uning notо‘g‘ri ekanligini isbotlash uchun tarixiy faktlarga asoslanamiz. О‘sha 
davrda respublika rahbariyati birorta muhim masalani Moskvaning ruxsatisiz hal qila 
olmaganligiga dalillar keltirib, tezisni rad etamiz. 
2. Tezisdan kelib chiqadigan natijalarning xatoligini (yoki ziddiyatli ekanligini) 
kо‘rsatish orqali rad etish. Bunda tezisdan kelib chiqadigan natijalarning chin 
emasligi asoslab beriladi. Bu usul «bema’nilikka olib kelish», deb ataladi. Rad 
etilayotgan tezis vaqtincha chin deb tan olinadi, undan kelib chiqadigan natijalar 
aniqlanib, bu natijalarning haqiqatga zid, notо‘g‘ri ekanligi isbotlanadi. Chin asosdan 
xato natija kelib chiqmaydi, aks holda bu bema’nilik bо‘ladi. «Bema’nilikka olib 
kelish» usulining formulasi quyidagicha(a→b)→((a→b)→a) 

---

318 
3. Tezisni antitezisni isbotlash orqali rad etish. Rad etilayotgan tezisga zid 
bо‘lgan yangi tezis (antitezis) olinadi va isbotlanadi. Uchinchisi istisno qonuniga 
muvofiq, antitezisning chinligidan tezisning xatoligi keltirib chiqariladi. Masalan, 
birinchi Prezident I.A. Karimov «Tarixiy xotirasiz kelajak yо‘q» nomli maqolasida 
«Amir Temur buyuk sarkarda bо‘lgan va yovuzliklar qilgan», degan tezisni shunday 
rad etadi: «Inson bir paytning о‘zida ham bunyodkor, ham yovuz bо‘lishi mumkin 
emas. Ne-ne madrasayu masjidlar, oliy koshonalarni qurgan, ne-ne olimu 
fuzalolarning boshini silagan, Qur’oni karimni yod bilgan inson yovuz bо‘lmaydi. 
Qonxо‘r odam «Kuch – adolatda», deyishi mumkinmi?»