O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

I. Isbotlanayotgan tezisga aloqador xatoliklar
: 
1. 
Tezisni almashtirish. Tezis isbotlash yoki rad etish davomida 
о‘zgarmasligi shart, degan qoidaning buzilishi tezisning almashtirilishiga sabab 
bо‘ladi. Tezis ataylab yoki bilmasdan boshqa tezis bilan almashtiriladi va bunda 
yangi tezis isbotlanadi yoki rad etiladi. Tezis mazmunining torayishi yoki kengayishi 
ham bahs jarayonida tezisning о‘zgarishiga olib keladi. Masalan, respublikamiz 
taraqqiyoti uchun milliy mafkura, milliy g‘oyaning ahamiyati tо‘g‘risidagi tezisni 
isbotlash davomida umuman jamiyatga mafkura kerakmi yoki yо‘qmi, degan 
masalani isbot etishga harakat qilinsa, unda tezisning mazmuni kengayib ketadi va 
tezis almashinadi. 
2. 
Insonning shaxsiy sifatini bahona qilib tezisni almashtirish. Bahs 
jarayonida mavzudan chetga chiqib, opponentning shaxsiy, ijtimoiy hayoti, yaxshi 
fazilatlari yoki kamchiliklari xususida fikr yuritib, shu asosda tezisni isbotlangan yoki 
rad etilgan, deb ta’kidlash tezisning almashinishiga sabab bо‘ladi. Bunday xatoga 
ataylab yо‘l qо‘yiladi. Tinglovchilarning his-tuyg‘ulariga ta’sir qilish orqali 
isbotlanmagan tezisning chin deb qabul qilinishiga urinish ham tezisni almashtirish 
hisoblanadi. 
3. 
Ortiqcha yoki kam isbotlashga urinish natijasida tezisning almashinishi. 
Fikr ortiqcha isbotlansa, berilgan tezis о‘rniga undan kuchliroq tezisni isbotlashga 
harakat qilinadi. Agar A hodisadan B kelib chiqsa, lekin B hodisadan A kelib 

---

320 
chiqmasa, unda A hodisani ifodalovchi tezis B hodisani ifodalovchi tezisdan 
kuchliroq bо‘ladi. Masalan, «A shaxs birinchi bо‘lib janjalni boshlamagan» degan 
tezis (B) о‘rniga, «A shaxs umuman janjal bо‘lgan yerda yо‘q edi» degan tezisni (A) 
isbotlashga harakat qilinadi. Ikkinchi tezisni isbotlab bо‘lmaydi, chunki A shaxsning 
janjalda qatnashganligini kо‘rgan guvohlar bor.