Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

 
4 - расм.
D
B
A
k
k




2
1
 кўринишдаги қайтмас кетма-кет
реакцияларда концентрациянинг ўзгариши:
;
;
;
2
1
2
1
2
1
k
k
в
k
k
б
k
k
a






 
Оқимли реакторларда жараѐн вақти реакцион ҳажм баландлигининг H 
реагентлар оқими чизиқли тезлиги 
w
нисбатига тенг, яна реакцион ҳажм 
v
билан 
реагентлар аралашмаси сарфи
ap
V
нисбати орқали ифодаланади: 
ap
V
v
w
H



(2.31) 
1 – 4 – расмдаги кинетик эгри чизиқлар оқимли реакторлардаги даврий ва 
идеал сиқиб чиқарувчи жараѐнлар учун характерлидир. Тўлиқ аралаштирувчи 
режимида кетувчи жараѐнлар учун кинетик эгри чизиқлар улардан фарқ қилади 
(5- расм).

---

56 
 
5 - расм. Оддий қайтар реакциялар учун 
 концентрациянинг вақт бўйича ўзгариши: 
1- берилган вақтда 
б

тўлиқ аралаштириш режимидаги дастлабки С
А
модданинг 
концентрацияси; 2- кинетик майдонда сиқиб чиқариш режимида С
А
концентрациясининг 
ўзгариши; 3- диффузион майдонда сиқиб чиқариш режимида С
А
концентрациясининг 
ўзгариши; 4- тўлиқ аралаштириш режимидаги С
D
 маҳсулот концентрацияси. 
5-расмдан кўриниб турибдики, ҳарорат Т, босим Р ва бошланғич 
концентрация С
б
доимий бўлганда асосий дастлабки маҳсулотнинг бутун 
маҳсулотга айланиш даражаси тўлиқ аралаштириш режимида сиқиб чиқариш 
режимига қараганда юқори бўлади: 
б
A
ox
A
б
A
C
C
C
x


(2.32) 
Ҳажм ўзгариши билан кетадиган жараѐнлар учун: 
б
A
ox
A
б
A
C
C
C
x
)
(



(2.33) 
бу ерда: 

-концентрациянинг бошланғич аралашма ҳажмига қайта ҳисоблаш 
коэффициенти. 
Жараѐн тезлиги вақт бирлиги ичида маҳсулот чиқиши Х ѐки тезлик 
константаси k орқали топилади. Маҳсулот чиқиши шароитга қараб айланиш 
даражаси, мувозанатли ва назарий чиқиш номи билан аталади. Маҳсулот чиқиши 
X деб назарий чиқган маҳсулот миқдорининг (
H
G
) максимал ҳосил бўлган 

---

57 
маҳсулот миқдори (G
м
) нисбатига айтилади: 
M
H
G
G
X

(2.34) 
Назарий чиқиш 
H
X
қуйидаги формула орқали топилади: 
100
M
H
H
G
G
X

(2.35) 
бу ерда: 
H
G
- назарий
ҳосил бўлган маҳсулот миқдори ;
M
G
-
мувозанат ҳолатдаги 
маҳсулот миқдори. 
Умуман , маҳсулот чиқиши бир нечта параметрларга боғлиқ: 
...)
,
,
,
,
,
,
(
n
C
C
C
P
T
x
D
B
A



(2.36) 
бу ерда: 

- функционал боғлиқлик;
T
- ҳарорат; р- босим; 

- вақт; 
D
B
A
C
C
C
,
,
дастлабки ва реакция маҳсулотлари концентрацияси; 
n
- реакция тартиби.