Z nishonova, D. Qarshiyeva eksperimental psixologiy a

E gizaklar m etodi. 
E gizaklam ing tu g ‘ilishi - tabiat tom onidan 
am alga oshirilgan tajribadir. E gizaklar m etodi 1924-yili F.Galton 
tom onidan tak lif etilgan. U ning o ‘zi egizaklar tadqiqotlari m a’lu- 
m otlarini tushuntirish chizm asini ishlab chiqqan. Psixogenetikada bu 
metod eng ko ‘p tarqalgan m etoddir. Egizaklar psixogenetik tadqi­
qotlar uchun ideal obyekt hisoblanadi.
M onozigot (M l) va dizigot (D I) yegizaklari farq qiladilar. 
Dizigot egizaklar yoki ikki bola tu g ‘ ilishi, agarda ovulatsiya davrida 
onada ikkita yoki undan k o ‘p tuxum donlari bir vaqtda yetilgan b o ‘lsa 
sodir bo'ladi.
A garda ayol bu davrda bir necha erkaklar bilan aloqa qilgan 
b o ‘lsa, bolalar turli otalardan bo'lishi m um kin. G enetik m azm unda 
dizigot egizaklar qarindosh akalar va opalardan hech farq qilm aydi.
M onozigot egizaklar ikkita m ustaqil organizm ga ajralgan bitta 
zigotlardan (tuxumdonni tuxum dor qismi) paydo boMadilar. Ular 100 % 
bir xil genlarga ega boMadilar. D izigot egizaklar m onozigot 
egizaklardan k o ‘ra ikki barobar k o 'p tu g ‘iladi. T u g ‘ilish ko 'p ligi ota- 
onalarning ijtimoiy roli, etnosi, yashash jo y ig a b o g ‘liq boMadi. 
E gizaklam ing tu g ‘ilishi nisbatan kam uchraydigan holat b o ‘lganligi 
uchun egizaklar bilan tadqiqotlar o ‘tkazish uchun sinovda ishtirok 
etuvchilar yeiarli: dim voda bugungi kunda 60 m illion egizaklar
63

---

yasham oqda. E gizaklar ju ftlari o 'rtasid ag i o 'x sh ash lik lar genotip va 
um um iy m uhit bilan belgilanadi. M onozigot va dizigot egizaklar 
uchun um um iy m uhit bir xil, genotiplari esa turlicha: M Z egizak- 
larining genotiplari o ‘xshashligini 100 %, DZ egizaklar uchun esa 
50 %, M Z va DZ egizaklar juftliklari ichidan korrelatsiyani taqqoslab 
m uhitning genotipga va m uhitning u yoki bu belgisiga, rivojlanishiga 
ta ’sir kuchini aniqlash m um kin. E gizaklar m etodini q o ‘llashda asosiy 
m uam m o tanlanishni shakllantirish va M Z va DZ egizaklam i tanlab 
olish, fenotipik k o ‘rsatkichlari b o 'y ich a dizigot egizaklam i m ono­
zigot egizaklardan ajratishga imkon beruvchi m etodikaga ega b o 'lish
kerak. 1924-yilda G .Sim ens (Siem ens N. 1927) k o 'p lab k o'rsatkich- 
lari asosida alohida (polisim ptom atik m etod) egizaklar ju ftligi 
ichidan o ‘xshashlikni baholash va ularni yoki m onozigot yoki dizigot 
egizaklarga ajratishga im kon beruvchi zigotligini baholash m etodini 
ta k lif etadi.
E gizaklar m etodi ikkita asosiy sharoitlarga asoslanadi:
1. 
D Z ju ftligi uchun ham , M Z ju ftlig i uchun ham rivojlanish 
m uhiti bir xil.
2. 
A lohida tu g ‘ilganlar va egizaklar o'rtasid ag i m uhitda farqlar 
y o ‘q.
B irinchi shartli buzilish ichki validlikka ta ’sir k o 'rsatadi. C hunki 
m uhit ta ’siridagi farqi (m isol uchun ota-onalarning egizaklar har 
biriga turlicha em otsional m unosabatlari) m uhit va genetik om illar 
ta ’siri birlashishiga ta ’sir ko'rsatish i m um kin.
Ikkinchi shart tashqi validlikni belgilaydi. A garda u buzilsa, 
egizaklardan olingan xulosalarni um um iy turga k o 'c h irish m um kin 
bo 'lm ay d i. E gizaklar tadqiqotlari rejasi ikki om ilning reja varianti- 
dan iborat bo 'lad i:
1. N asliylik - 2 gradatsiyaga ega om il (M Z egizaklarda 100 % lik 
v a DZ egizaklarda 50 % o 'x s h a s h lik );
2. M uhit (bu omil b o 'y ic h a guruhlar teng sharoitdalar).
Egizaklar m etodining bir necha turlari m avjud. U lardan aso-
siylari quyidagilardan iborat:
1. A n ’anaviy egizaklar m etodi.
2. A jratilgan egizaklar m etodi.
3. Egizakli oilalar m etodi.
64

---

Quyidagilari yordam chi turlarga kiradi:
4.Egizaklarni egizak b o im a g a n la r bilan taqqoslash
5 Bir o ‘zi boMgan egizaklarni o ‘rganish.
6 Egizaklarni ju ft sifatida o ‘rganish.
A n ’anaviy egizaklar m etodida aytib o ’tilganidek mono va dizi 
got egizaklarni taqqoslash k o ‘zda tutiladi.
MZ va DZ egizaklar juftliklaridagi korrelatsiyani bir m arotabalik 
taqqoslash y o i i bilan xulqi xususiyatlari determ enansiyasiga nas- 
liylik va m uhit hissasining nisbatlari aniqlanadigan ham da egizaklar 
bir jufti uzoq vaqt davom ida o'rgan iladig an longitud varianti tuzi- 
lishlarini k o ‘rsatish m um kin.
65

---