bilim larga asoslangan hoida) bildirilgan taxm indir M asalan, ta'lim
jarayo nid a bola psixikasining rivojlanishi to ‘g ‘risidagi dalillar aso
sida yuqori sin f o 'quvchilari o ‘sm irlarga nisbatan o 'tilg a n darslarni
yaxshiroq eslab qolish im koniyatiga egadirlar, ularning bu sohadagi
qobiliyatlari k o'proq darajada rivojlangandir, degan taxm inni aytish
(farazni o lg ‘a surish) m um kin. Yoki, odam psixikasi butun bir ta ’lim
jarayoni sifatida rivojlanib borishi va faoliyat k o 'rsatish in i
bilib
olinganidan keyin nutq va tafakkurning rivojlanish darajasi o 'rta sid a
o 'z a ro aloqa m avjudligi to ‘g ‘risidagi farazni o lg 'a surish m um kin.
Yoki farazga oid boshqa bir m isolni olaylik: kishi o ‘z qadrini bilishi
shaxsning xususiyatlaridan biri sifatida kishining o 'sm irlik yoshida
k o ‘proq darajada kuchli shakllanishini ham da o 'sm irn in g o ‘ziga o ‘zi
qanday baho berishi k o 'p jihatdan tevarak-atrofdagi kishilam ing
unga b o ’lgan m unosabatlari bilan belgilanishini bilgan holda
shunday taxm in qilish m um kinki, o ‘sm irni u yoki bu guruhga kiriti-
lishi uning shaxsiga nisbatan tevarak-atrofdagi
kishilar tom onidan
hurm at bildirish ehtiyojining m avjudligi bilan izohlanadi, Bu ayni
m ana shu guruhda qondiriladi.
Farazni nazariy jih atd an tekshirish - bu taxm in qilinayotgan
fikrni allaqachon isbotlangan va ilm iy adabiyotlarda m avjud b o ‘lgan
qoidalar, prinsiplar bilan taqqoslashdan iborat b o ‘lib, natijada, o lg ‘a
surilayotgan faraz bilan o ‘sha prinsiplar o ‘rtasida m antiqiy qaram a-
qarshilik y o ‘qligi aniqlab olinadi. Farazni eksperim ent tarzida tek-
shirib chiqish jaray o n id a uning to ‘g ‘riligi yoki to ‘g ‘ri
em asligi ilmiy
tadqiqotlar orqali olingan m a’lum otlarni tahlil qilish asosida, tajri-
balar o 'tk az ish y o ‘li bilan belgilanadi.
Tadqiqotchi tom onidan aniqlab olingan v a yozib q o ‘yilgan vo-
qealar, hodisalar dalillar deb ataladi. Shuning uchun kuzatuvchanlik
ilmiy xodim ning qim m atli fazilatlaridan hisoblanadi: u bunday
qaraganda tadqiq etilayotgan obyektdagi uncha m uhim em asdek
tuyulgan xususiyatlarni ham , tajriba o 'tk az ish
shart-sharoitlarini ham
tez ilg ‘ab olish va ularga to ‘g ‘ri baho bera olish qobiliyatiga ega
b o 4 m o g ‘i kerak. Q at’iy ilm iy tushunish m a’nosidagi dalil deganda
kuzatilayotgan hodisani yangi tajribada yoki boshqa tadqiqotchi olib
borayotgan tajribada qayta tiklash im koniyati nazarda tutiladi.
E m pirik um um lashm a - bu obyekt hodisalarini faqat ularning
tashqi alom atlari asosida birlashtirilishidir. N azariy um um lashm a -
bu obyektlarni (hodisalarni) ularning m uhim bir-biriga o ‘xshashlik
70
belgilariga qarab, y a ’ni m azkur hodisaning o ‘ziga xos xususiyatini
belgilovchi tom onlariga qarab birlashtiriiishidir.
Chunonchi. barcha o ‘quvchilarni kuzatish asosida ikki guruhga:
intizom li va intizom siz o 'q u v ch ilar guruhiga ajratish m um kin. Bun-
day ajratish em pirik um um lashtirish b o 'lad i, chunki bu o 'rin d a
o 'quvchilarning faqat tashqi xarakteristikasi hisobga olinm oqda.
A gar bir o ‘quvchilarni ularning tem peram enti xususiyatlariga qarab.
funksional holatining o 'z ig a xosligi
va shu singarilarga qarab
birlashtiradigan b o'lsak, bu xildagi guruhlarga ajratilgan ishim iz
nazariy um um lashm aning natijasi b o ‘ladi, chunki bu o ‘rinda biz bir
xil o ‘quvchilam ing intizom sizliklari, boshqalarining esa intizomli
ekanliklari sababini izohlab beramiz.
Eksperim ent m etodikasiga tadqiqot o ‘tkaziluvchilar uchun top
shiriq (ish uchun yo ‘riqnom a, material va hokazolar) tajriba o ‘tka-
zish shart-sharoitlarining bayoni (eksperim ent guruh yoki individual
tarzda o ‘tkazilishi, qancha vaqt davom etishi), sinalayotgan kishi-
larning
tarkibi va m iqdori, tajriba o ‘tkazilayotganda alm ashinib tur-
gan kishilarning bir-biriga bog"liqligi va b o g ‘liq em aslik darajasini
aniqlash singari tadbirlar kiradi.
T ajriba tariqasida o'quv-tadqiqot ishlarining quyidagi turlarini
k o ‘rsatish m um kin:
1. K uzatishlar o ‘tkazish (m asalan, m aktab o 'quvchisin i kuzatish,
norasm iy holdagi m aktab
0
‘quvchilaridan tashkil topgan m ikrogu-
ruhni
va sin f jam oasini kuzatish, o ‘qituvchini kuzatish va hokazo).
2. M uayyan eksperim ental m etodikani egallab olish. Ushbu
m etodika albatta, validlikka ega bo 'lishi lozim. Y a’ni tanlangan m e
tod ika m aqsad asosida belgilangan vazifalarni ham da farazni tek
shirish im koniga ega b o is a , u holda tanlangan m etodika validlikka
ega deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
