Z nishonova, D. Qarshiyeva eksperimental psixologiy a

Vundt 1879
—yili 
Leypsigda
birinchi eksperimental psixologiya laboratoriyasini 
tashkil qildi.
Vundt shug‘ullangan masalalardan biri o ‘sha vaqtda astronomlar 
tomonidan ochilgan diqqatni bir vaqtda ikkita har xil qo‘zg‘atuv- 
chiga to'plash mumkin emasligi haqidagi masala edi. Bu hodisani
4

---

aniqlash uchun Vundt (laboratoriya tashkil qilingunga qadar) 1861- 
yilda alohida mayatnik o‘ylab chiqardi (Vundt mayatnigi). Bu 
mayatnik graduslarga bo'lingan yoy atrofida harakatlanadi va har bir 
m a’lum vaqtdan keyin shig‘irlaydi. Bu psixologik eksperimentlar 
uchun kashf etilgan birinchi asbob edi.
Ilmiy psixologiyani rivojlantirish uchun Vundt qo‘shimcha vosita 
sifatida turdosh fanlar, ayniqsa fiziologiya, astronomiya, geografiya, 
tarix va boshqa fanlardan olingan m a’lumotlardan foydalanish zaru- 
riyatini ilgari surdi.
Leypsig laboratoriyasi va institutidan namuna olib, Germaniya- 
ning boshqa shaharlarida ham, shuningdek boshqa mamlakatlarda 
ham, jumladan, Fransiya, Angliya va Amerikada laboratoriya hamda 
institutlar tashkil qilindi. XIX asrning oxirida Rossiyada ham bir 
qancha eksperimental psixologiya laboratoriyalari tashkil qilindi: 
Moskvada Tokarskiy, Qozonda - Bexterev, Odessada N.N.Lengerlar 
tomonidan shunday laboratoriya ochildi. 
1911-yilda Moskva 
universiteti huzurida, maxsus qurilgan binoda professor Chelpanov 
rahbarligida eksperimental psixologiya instituti tashkil qilindi.
Professor 
A.F.Lazurskiy 
(1874-1917) tomonidan eksperimental 
metodning alohida turi -
tabiiy eksperimental metod 1910-yilda
ishlab chiqilgan. Eksperimentning bu turidan bizda bolalar psixolo- 
giyasini o'rganishda, pedagogika masalalarini, ayniqsa, ta'lim psixo- 
logiyasi masalalarini ishlab chiqishda keng va unumli foydalanil- 
moqda.
Eksperimental metodning tadbiq qilinishi psixologiya fani taraq- 
qiyotiga juda unumli ta'sir ko‘rsatdi. Bu metod yordamida oddiy 
kuzatish va o ‘z-o‘zini kuzatish y o ii bilan aniqlash qiyin bo‘lgan 
yoki butunlay mumkin bo‘lmagan ko‘p m a’lumotlar aniqlandi, ayrim 
psixik hodisalar o‘rtasidagi bogianishlar aniqlangan, psixik jarayon- 
lardagi, ayniqsa, sezgilar, idrok, diqqat, xotira sohasidagi ba’zi bir 
qonuniyatlar ochilgan.
Eksperimental analiz yo'li bilan murakkab psixik jarayonlar 
(idrok, xotira, tafakkur)ning alohida, tarkibiy qismlari ajratilgan, 
psixik jarayonning fiziologik hodisalar bilan, shuningdek tashqi fizik 
muhit hamda ijtimoiy muhit bilan b o ig an bog‘lanishlari ochilgan. 
Eksperimental tekshirishlarning yakunlari, shuningdek, eksperimen­
tal metodning usullaridan foydalanishda amaliy faoliyatning turli 
sohalarida - o ‘quv tarbiya ishlarida, tibbiyotda, mehnatni tashkil
5

---

qilish va ratsionalizatsiyalashda, sud ishlarida, san’atda juda ko'p 
foyda keltirdi.
Shunday qilib,