Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

Mustaqil kuzatishlar o’tkazish
oldidan o’quvchilarni maqsadga yo’nalgan 
kuzatish va taqqoslash yo’li bilan qushlarni bir-biridan farq qilishga o’igatish kerak. 
Keyin predmetli dars o’tish, unga “O'lkamiz qushlari” jadval-larini, 
shuningdek, zag’cha va chumchuq tulumini tayyorlash kerak. o’qituvchi qushlarni 
diqqat bilan qarab chiqishni, ularning katta-kichikligiga e'tibor berishni, 
tumshuqlari, patlari, oyoqlarini taqqoslashni taklif qiladi. Shundan keyin o’qituvchi 
har xil tipdagi qush uyalari (so’pito’rg’ay, zag’cha, hakka, qaldirg’och, chit-tak)ni 

---

ko’rsatadi, darsda o’rganilayotgan qushlar uyasini alohida namoyish qiladi va bu 
uyalarning boshqa qushlar uyalariga o’xshashligi va farqlarini ta'kidlaydi. 
Chumchuq va zag’chani diqqat bilan kuzatish va ularning tashqi 
ko’rinishlarini taqqoslashdan keyin o’quvchilarga quyidagi savollarga javob 
berish taklif qilinadi. 
1. Zag’chani chumchuqdan qanday ajratish mumkin? 
2. Zag’chaning tumshug’i qanaqa? Chumchuqniki-chi? 
3. Zag’cha patlarining rangi qanaqa? Chumchuqniki-chi? 
4. Zag’cha va chumchuqlarning tana o’lchami (katta-kichikligi) qanday? Ular 
nima bilan farqlanadilar? 
Puxta tayyoigarlikdan so’ng o’qituvchi qushlar ustida kuzatish o’tkazish 
metodlarini tushuntiradi va o’quvchilarning oldindan tuzilgan rejaga muvofiq 
kuzatishlar olib borayotganliklarini har kuni nazorat qilib boradi. 
Kuzatishlar jarayonida o’quvchilar to’plagan faktlardan atrof-olam bilan 
tanishish, nutqni rivojlantirish bo’yicha darslarda foydalaniladi. Darsda o’qituvchi 
mavjud bilimlarni kengaytiradi va rivojlantiradi. U o’zbekistonga zag’chalarning 
kuzda uchib kelishlarini, ularni ko’pincha maktaboldi maydonida ko’rish 
mumkinligini, bu yerda ular hasharot va hasharotlarning lichinkalari bilan 
oziqlanishlarini, har xil o’t-o’lanlarning urug’larini to’plashlarini belgilaydi. 
Zag’chalar respublikamizda qishlaydilar. Bahorda biz tomonlarga jiblajibonlar uchib 
keladilar. Ularni suv havzalari, ariq va soylar (daryochalar) yaqinida ko’rish mumkin. 
Bu davrda bolalarning kelib-ketuvchi qushlar to’g’risidagi tasavvurlari 
kengayadi va aniqlashadi: bahorda issiq mamlakatlandan pushti maynalar, 
uzunqanotlar uchib keladilar. o’quvchilar o’qituvchi rahbarligida janubdan uchib 
keladigan tuma, g’oz, o’rdaklarni kuzatadilar. Tashqi ko’rinishi va xulq-atvoriga 
qarab kelib-ketadigan qushlarning farqiga borishga, qushlar shovqini orasida pushti 
mayna, chumchuq, musicha va boshqa qushlarning ovozlarini tanib olishga 
o’iganadilar. 
o’simlik va hayvonlar ustida kuzatishlarni doimiy ravishda tabiatshunoslikka 
oid maqolalar o’qish bilan mustahkamlab borish lozim. o’quv yili oxirida 1- sinfda 
“Men daraxt rivojlanishini qanday kuzatdim” mavzusi bo’yicha umumlashtiruvchi ish 
o’tkazish zarur. Bunda butun yil davomida to’plangan materialdan foydalanish kerak. 
Bilimlarni baholashda o’quvchilarga avvalgi kuzatishlardan tanish bo’lgan 
ma'lumotlarni hisobga olish zarur. Gerbariylarni 
baholashda materialni o’simlikning rivojlanish davrlari bo’yicha 
joylanishining izchilligi hisobga olinadi. 
Masalan, daraxt gerbariysining birinchi varag’ida bo’rtgan kurtaklari 
bo’lgan shoxcha, ikkinchisida mayda barglari bo’lgan shoxcha, qolganlarida izchillik 
bilan yirik bargli, gulli, mevali, iloji bo’lsa, sarg’aygan bargli shoxlar bo’ladi. 
Agar o’quvchilar o’simlikda avval gul, keyin baig rivojlan-ganligini 
kuzatgan bo’lsalar, gerbariyda materialni shu o’simlik rivojlanishining izchilligi 
tartibida 
joylashtirishlari 
kerak. 
Ish 
baholanganidan keyin to’plangan 
materiallardan jonli tabiat burchagida foydalaniladi. Bunday ish bolalarni oddiy 
umumlash-tirishga olib keladi, kuzatiladigan tabiat obyekti to’g’risida elemen-tar 
tushunchalarni shakllantiradi.