Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA IRTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI 
 
Boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi 
 
 
 
 
 
Tabiatshunoslik o’qitish metodikasi fanidan
 
MA’RUZA MATINLARI
 
Tuzuvchi: G.Husanova 
N a m a n g a n – 2 0 1 0 y i l

---

1-MAVZU: TABIATSHUNOSLIKNI O’QITISH METODIKASI - 
PEDAGOGIK FAN SIFATIDA.
 
Reja: 
1. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasining predmeti va vazifalari. 
2. Fanning asosiy vazifalari.
3. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasini fanlar bilan bog’liqligi. 
Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi tabiatshunoslikni o’qitishda bolalarni 
har tomonlama tarbiyalashning mazmuni va metodlarini ochib beravchi pedagogik 
fandir. U pedagogikada ishlangan tadqiqotlarga asoslanadi va o’z predmetini 
o’qitish mazmuni hamda xususiyatlarini hisobga olgan holda uning metodlaridan 
foydalanadi. 
O’quvchilarga tabiatni o’rgatib borish bilan o’qituvchi ularni ta'limni davom 
ettirish va amaliy faoliyat uchun zarur bo’lgan bilimni o’quv va ko’nikmalar bilan 
qurollantiribgina qolmay, dunyoqarashi, irodasi, xarakterini ham shakllantiradi, 
aqliy qobiliyatlarini rivojlantiradi. Shunga ko’ra tabiatshunoslikni o’qitishning 
shakl va metodlarini ishlab chiqadi. 
O’qitish jarayoni o’zaro bog’liq bo’gan qismlarni: predmet mazmunini, 
o’qituvchi va o’quvchilar faoliyatini, fanni o’qitishni va ko’nikmalarni egallab olishni 
o’z ichiga oladi. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasining vazifalari qatoriga o’quv fani 
sifatida tabiatshunoslik mazmunini aniqlash, o’qitishning metod va uslublarini tadqiq 
etish, zarur o’quv jihozlarini tayyorlash kiradi. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi 
faqat o’qitish jarayonini ta'riflash va tushuntirish bilan cheklanib qolmay, balki 
qoidalarni ham ishlab chiqadi, o’qituvchi ularga asoslanib, shu fan bo’yicha 
bolalarni muvaffaqiyatli ravishda o’qitishi mumkin. 
Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi o’qituvchining tayyorlanishidan tortib, 
to o’quv materialini o’zlashtirish natijalarini, jumladan, sinfdagi, uydagi, sinfdan va 
maktabdan tashqari ishlarni hisobga olishgacha barcha o’qitish jarayonlarini o’z ichiga 
oladi. O’qitish amaliyotini har tomonlama o’rgatish va natijalarni keyin ijodiy 
umumlashtirish asosida o’qitishning muayyan qonuniyatlari belgilanadi hamda uni 
yanada yaxshilash bo’yicha tadbirlar ishlab chiqiladi. Chunonchi, o’rganilayotgan 
narsalarni (o’simlik va hayvonlarni) bevosita qabul qilish (bu to’g’ri tasavvur hosil 
bo’lishini ta'minlaydi) qonuniyati asosida predmetli o’qitishni qo’llash bo’yicha 
aniq tadbirlar ishlab chiqiladi. 
Shunday qilib, 
tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi fanining maqsadi 
boshlang’ich sinf o’qituvchilarini bugungi kun talablari asosida yangi pedagogik 
texnologiyalarni qo’llab, yosh avlodga tabiatshunoslik fanini o’rgatishga 
tayyorlashdir. Fanning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
1. Talabalarga tabiatshunoslik haqida eng zarur ilmiy-nazariy bilimlarni berish. 
2. Boshlang’ich sinflarda tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi fanini ta'limiy, 
tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalarini yoritib berish. 
3. Talabalarga tabiatshunoslik fani bazasida zamonaviy pedagogik texnologiya 
haqida bilim berish. 
4. Talabalarni o’quv metodik adabiyotlar, dastur va darsliklarni tahlil qilishga 
o’rgatish. 

---

5. Talabalarni tabiatshunoslikni o’qitishning turli uslublari va yo’llari bilan 
tanishtirish. 
6. Talabalarda mazkur fandan o’qitishning turli tashkiliy shakllarini, 
uslublarini, zarur ko’rgazmali qurollarni to’g’ri tanlash malakalarini hosil 
qilish. 
7. Tabiatshunoslik muammolariga bag’ishlangan maqolalar, adabiyotlarga 
taqriz, annotatsiya yozishga o’rgatish. 
8. Kuzatilgan dars va darslardan tashqari tadbirlarni mustaqil metodik jihatdan 
to’g’ri tahlil qilishga o’rgatish. 
9. Fanlararo aloqalar va ta'lim-tarbiya integratsiyasi asosida turli dars tiplari uchun 
ishlanmalar, reja-konspektlar tuzishga tayyorlash. 
10. Maktabda tabiatshunoslik darslarini o’tishda ekologik va tabiatni muhofaza 
qilish jihatlarini ko’ra bilishga o’rgatish. 
11. Talabalarni Sharq mutafakkirlarining inson va uni o’rab turgan tabiat bilan 
aloqalariga bag’ishlangan asarlari, ularning dunyoqarashlari bilan 
tanishtirish, shuningdek, tabiatga oid aforizm, ruboiy va she'rlardan 
tabiatshunoslik darslarida foydalanishga o’rgatish. 
Bundan 
tashqari, 
tabiatshunoslik 
o’qitish 
metodikasining 
-
umumpedagogik va o’ziga xos metodlari, darsni to’g’ri tashkil etish tarixi va istiqbolli 
rejalar tuzish, darsdan tashqari tadbirlarni tashkil etish usullarini o’rganish kabi 
masalalar ham ushbu fanning asosiy masalalaridan hisoblanadi. 
Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi fanining ikkinchi tomoni bu metodikani 
yaxshi bilish jarayoni hisoblanadi. 
Metodika o’qituvchi tomonidan o’quv materialni o’qitishning muvofiq 
(ratsional) ravishdagi metod va vositalari o’quvchilarning tabiat haqidagi eng sodda 
bilimlarni egallashi hamda kelajakda hayotda qo’llay olishi o’quvchilar uchun 
retseptlar va nasihatlar majmuasi bo’libgina qolmasdan, u fan, uning tamoyillari, 
tabiatshunoslik o’qitish jarayonining qonuniyatlarini bilishga ham asoslangan. 
Metodika o’quv fanining mazmuni, ta'lim va tarbiya metodlari hamda shakllarini 
ko’rib chiqadi. Metodikaning bu bo’limlari bir butun bo’lganligi uchun bir-birini 
to’ldiradi. 
O’quv ishlarining jihozlari hamda vositalari (qo’llanmalar) metodika asosida 
belgilanadi. Metodika nima uchun tabiatni o’iganish, nimani va qanday o’qitish, nima 
asosida va qanday tarbiya berish kerak, degan savollarga javob beradi. 
Tabiatshunoslik fanini o’qitilishining to’g’ri yo’lga qo’yilishi uchun maxsus 
o’quv moddiy bazaga, ya'ni o’quv qurollari bilan jihozlangan xona, tirik tabiat 
burchagi va o’quv-tajriba maydonchasiga ega bo’lishi kerak. Materialni o’ziga xos 
bo’lishi faqat tabiatshunoslikni o’qitish metodikasining o’ziga xosligini emas, balki 
uning tarbiyaviy imkoniyatlarini ham belgilaydi. 
Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi maktabda hamma tabiat haqidagi 
fanlarni o’qitishga oid masalalarni: o’qitishning g’oyaviy yo’nalganligini, 
o’qitishning mazmuni bilan metodlarning birligini, o’quv ishlarining shakllari 
o’rtasidagi izchillikni va barcha tarbiyalovchi ta'lim elementlarining yaxlitligini hamda 
rivojlanishini ko’rib chiqadi. 
O’qitish tizimi o’quvchilar bilimining puxta bo’lishi va ongiga yetib borishini 
ta'minlaydi. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi barcha predmetlar uchun umumiy 
tamoyillarga ega bo’lgan didaktik va tarbiya jihatidan pedagogika bilan chambarchas 

---

bog’langan. Maktabda ta'lim-taibiya jarayoni amalga oshiriladi va o’rganiladigan 
materialning mazmuni, uni bayon qilish mantiqi, o’qitish metodlari barcha 
shakllardagi butun ta'lim jarayonini, o’qituvchi shaxsining o’zi, uning fanga 
fidoyiligini ham tarbiyalaydi. 
Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogikada qo’llaniladigan tadqiqot 
metodlaridan foydalanadi. Tadqiqotchi - metodist maktabda tabiatshunoslikni 
o’qitish jarayonini kuzatadi, kuzatilgan faktlarni tahlil qiladi va taqqoslaydi, 
hodisalar o’rtasidagi qonuniy bog’lanishlarni aniqlaydi, xulosa va umum-
lashtirishning to’g’riligini amalda tekshiradi va buning natijasida tabiatshunoslikni 
o’qitish tamoyillarini belgilaydi. Kuzatish va tajriba tabiatshunoslikni o’qitish 
metodikasi sohasidagi eng muhim metodlardir. 
Hozirgi kunda metodikaning fan sifatida qaror topishida integratsiya 
(birlashish), sintez - barcha ilmiy materiallarning muammolar bo’yicha to’planishi 
hamda tahlil qilinishi, umumlashtirilishi, tizimga solinishi va yagona ilmiy nazariyaga 
keltirilishi alohida o’rin egallaydi. Metodika o’qituvchi ijodi uchun ta'lim va 
tarbiyaning boy xazinasidagi xilma-xil metodlar, usullar va vositalarni bilib olishga 
keng imkoniyatlar ochib beradi. 
Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi, shuningdek, fiziologiya, anatomiya, 
gigiyena, botanika, zoologiya, geografiya, agrotexnika, meteorologiya, mantiq va 
psixologiya bilan chambarchas bog’liqdir. Shu fanlar bilan bo’ladigan aloqa 
o’qituvchining o’sha fanlar asoslarini egallagan bo’lishida, ularning eng muhimlarini 
ajratib, materiallarni o’quvchilarning yosh xususiyatiga mos holda tushuntira olish 
uquvlarida namoyon bo’ladi. 
Shaxsning kamol topishi va rivojlanishi uning ayrim ishlar, munosabat va 
xarakterni o’z ichiga olgan faoliyat jarayonida boradi. Bunda u yoki bu faoliyat turining 
- o’qish, mehnat, o’yin, muloqotlarning dalillari (motivlari) alohida ahamiyatga ega. 
Muloqot dalillari har qanday darsning tarkibiy qismi bo’lishi kerak. Uni o’qituvchi 
hisobga olmasa, tabiat to’g’risidagi bilimlar imkoniyatini pasaytirb yuboradi. 
Shunday qilib, tabiat bilan to’g’ri tashkil qilingan muloqot kichik yoshdagi 
maktab o’quvchilarida go’zallikni his etishni shakllantiradi, ularda o’z harakati va ishini 
o’zi baholay olish qobiliyatini rivojlantiradi, bu xislatlar xulq-atvorning odobiy hamda 
axloqiy me'yorlarini anglash, atrofdagilarga nisbatan mas'uliyat hamda burchni 
tarbiyalash uchun zarurdir. Tabiat bilan muloqot jarayonida o’rtoqlariga, kattalarga 
hurmat va mehr vujudga keladi. 
Shuningdek, tabiatshunoslikni o’qitish jarayoni faqat o’qituvchinigina emas, 
balki o’quvchilar faoliyatini ham o’z ichiga oladi. O’qitishning natijasi dasturda 
mo’ljallangan materialning puxta o’zlashtirilganligi bilan belgilanadi. Shuning 
uchun ham o’qitish metodlari va o’quvchilarga o’quv jarayonini tashkil etish shakllarini 
o’rganish, ularning materialni o’zlashtirib olish jarayonini o’rganishlari bilan 
birga boradi.