O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti “tarix” kafedrasi

imperium 
(oliy) nomini olgan. 
Konsul. 
Respublika tuzumi o‗rnatilishi bilan oliy hokimiyat bir yil muddatga saylanadigan 
ikki konsul qo‗liga o‗tdi. Dast- lab ular pretor (oldinda yuruvchilar) deb atalar edi. Farazlarga 
ko‗ra, respublikaning birinchi yillarida ijroiya hokimiyatining boshida bir oliy magistrat - 
pretor bo‗lib, unga o‗rinbosari - kvestor yordam bergan. Plebeylarning Muqaddas toqqa birin-
chi chiqib ketishlaridan so‗ng xalq tribunlari va plebey edillari, ularning yordamchi lari 
lavozimlari joriy qilindi. Ammo ijroi- ya hokimiyatga pretorning yagona rahbarligi va u 
tomonidan hokimiyatni bosib olinish imkoniyati mavjudligi xavfi tug‗ildi. Shuning uchun 
mil.avv. V asr o‗rtalarida bir oliy magistrat o‗rniga ikkitasi saylanadigan bo‗ldi. Ular bir xil 
hokimiyatdan 
foydalandilar 
va 
birgalikda 
boshqardilar. 
Ular 
bir-birlari 
bilan 
maslahatlashishlari lozim edi. Shuning uchun ular konsullar (consulo - maslahatlashaman 
so‗zidan olingan) deb ataldilar. Lisiniy va Sekst qonuni bo‗yicha mil.avv. 367-yildan konsul- 
lardan biri plebeylardan saylana boshladi. Oliy magistratlar tarkibiga konsullar, senzorlar va 
pretorlar kirar edi. 

---

81 
Konsullarni senturiy yig‗inlarda patritsiylar orasidan saylar edilar. Konsullar roziligisiz 
senat komisiyalari to‗plana olmas edi. O‗zlari esa vazifalarini bajarish davrida har qanday sud 
javobgarligidan ozod edilar. Konsullar urush vaqtida qo‗shin qo‗mondoni vazifasini 
bajarganlar. Senat va komisiyalarni cha- qirar edilar hamda qonunchilik tashabbusiga ega 
edilar. Kon- sullar hokimiyati faqat biri ikkinchisining qaroriga veto (taqiq) qo‗yishi bilangina 
cheklangan edi. Amaliy hayotda esa konsullar patritsiylar va ularning oliy organi - senatning 
siyosiy man- 
faatlari bilan hisoblashishga majbur edilar. Rimdan tashqarida konsul cheklanmagan 
hokimiyatga ega bo‗lgan, shaharda esa konsullarning huquqi ma‘lum bir normalar bilan 
cheklangan. Imperiya davrida senat o‗z mustaqilligini yo‗qotdi, lekin uning tashqi hashamati 
kuchaydi. Senat imperator irodasiga qullar- cha bo‗ysundi. Imperator senator unvonini 
merosiy qilib, ular- ning sonini 600 taga tushirdi. So‗nggi imperiya davrida konsul- lik, pretor, 
edil lavozimlari faxrli unvonga aylandi.