Tibbiyot instituti talabalari uchun

4-sxema. O’limning sud tibbiyoti tasnifi.
15.1. O’lim sodir bo’lganligini tasdiqlash
Kasalxona sharoitida agar yurak-qon tomiri, nafas olish va markaziy nerv 
sistemasi faoliyati to’xtaganligi tasdiqlangan taqdirda o’lim sodir bo’lganligi 
haqidagi xulosaga barcha mutaxassislar osongina kelishi mumkin. Bunda terminal 
va agonal holatida bo’lgan bemorni doimiy kuzatgan tibbiyot xodimining o’limni 
tasdiqlashi oson bo’ladi. Bundan tashqari, statsionarda o’limning sodir bo’lish 
421
Tabbiy 
o’lim
Fizik va 
fiziologik 
etilmagan-
likdan
O’limning 
toifasi
Zo’raki o’lim
Zo’raki 
bo’lmagan o’lim
O’limning 
turlari
O’ldirish
O’zini o’zi 
o’ldirish
Baxtsiz 
hodisa
Barvaqt 
o’lim
O’limning 
o’ziga xos 
xillari
Mexanik jarohatlanishdan
Yurak va qon tomiri 
kasalliklaridan
Nafas olish sistemasi 
kasalliklaridan
Chuqur 
qarilikdan
Yuqumli kasalliklardan
O’smalardan
Boshqa kasalliklardan
Mexanik asfiksiyadan
Haroratning 
o’zgarishidan
Elektr energiyasidan
Alohida faktorlardan

---

paytini aniqlashda instrumental tekshiruv usullari (elektrokardiografiya, 
elektroentsefalografiya va boshqalar) dan foydalanish mumkin. Biroq statsionar 
sharoitida o’limning diagnostikasi nisbatan oddiy bo’lishiga qaramasdan, maxsus 
qoidaga asosan kasalxonada o’lgan barcha odamlarning murdasi o’lim sodir 
bo’lgandan keyin bo’limda 2 soat saqlanishi zarur va shundan keyin 
patologoanatomik bo’limga jo’natiladi, chunki bu davrda o’limning haqiqiy 
belgilari – murda dog’lari va murda qotishi paydo bo’ladi.
Kasalxonadan tashqarida esa, ba’zan o’limni sodir bo’lganligini tasdiqlash 
ancha qiyinroqdir. Hayotning minimal belgilarini aniqlash uchun o’tgan davrda 
ko’pgina sinamalar, jumladan burun va og’iz teshigiga momiq zarrachasi va oyna 
qo’yilib, nafas harakatlarini qayd qilinadi; yurakning qisqarishlarini aniqlash 
uchun barmoqlari qattiq bog’lanadi; terisiga issiq surguch qo’yiladi yoki yoqilgan 
gugurt bilan kuydiriladi va boshqalar.
Hozirgi davrda vrachlar o’limni tasdiqlashda taxminiy va haqiqiy 
belgilardan foydalanadilar.
Taxminiy belgilarga tananing harakatsiz passiv holatda bo’lishi, teri 
qoplamasining oqarishi, hushini yo’qotilishi, nafas olish, yurak urishi va pulsining 
bo’lmasligi, hid sezish va og’riq sezuvchanligining yo’qligi, ko’z shoh pardasining 
refleksi va ko’z qorachig’ining yorug’likka reaktsiyasi yo’qligi va kabilar kiradi. 
Shuningdek, ko’z olmasini bosib ko’rilganda ko’z qorachig’ining shaklini 
o’zgarishi («mushuk qorachig’i fenomeni»), tirik odamda ko’z olmasi bosib 
ko’rilganda ko’z qorachig’ining shakli o’zgarmaydi, ammo o’lgan odamda u 
yoriqsimon shaklga kiradi. Bunga Beloglazov belgisi deyiladi. Bu belgi juda 
muhim bo’lib, o’lim sodir bo’lgan vaqtdan keyin 10-15 minut o’tgach ko’zga 
tashlanadi.
Odatda vrach voqea sodir bo’lgan joyda nafas olishi va yurak urishi 
to’xtagan davrdan keyin qancha vaqt o’tganligini hech qachon bilmaydi. Shuning 
uchun ham faqat o’limning taxminiy belgilari borligiga qarab va jarohatlanishni 
aniq hayot uchun zid bo’lmaganda jabrlanuvchiga kerakli yordam ko’rsatish 
choralarini qo’llashi zarur. Faqat murda dog’lari paydo bo’lganida va o’lim 
422

---

tasdiqlangandan keyin barcha tiriltirish choralari to’xtatiladi.
Sud tibbiyoti ekspertizada voqea sodir bo’lgan joyni kuzatishda va hatto 
murdani o’likxonada kesib ko’rishdan oldin odamning o’lganligi to’g’risida hech 
bir shubha bo’lmagan taqdirda, ya’ni o’limning haqiqiy belgilaridan murda 
dog’lari va murdaning qotishi borligi, tana haroratining + 20
0
S dan pasayishi, 
ko’zning muguzli va oq pardasining qurishi, Beloglazov belgisi (ko’z olmasini 
bosilganda ko’z qorachig’i shaklining o’zgarishi – «mushuk qorachig’i fenomeni») 
ko’zga tashlanadi. Tashqi tekshiruvda hayotga zid bo’lgan jarohatlanishlarning 
bo’lishi ham o’limning sodir bo’lganligini ko’rsatadi.
Keyingi davrda transplantologiyaning rivojlanishi bilan bog’liq o’limni sodir 
bo’lganligini tasdiqlash masalasi muhim muammo hisoblanadi. Organ va 
to’qimalarni ko’chirib o’tqazish o’lgan davrdan va murdadan kerakli material 
olgunga qadar qancha vaqt o’tganligiga ko’pincha bog’liq, chunki qancha kam 
vaqt o’tgan bo’lsa, shuncha operatsiyaning natijasi musbat bo’lishiga asos 
tug’iladi.