Tibbiyot instituti talabalari uchun

Murdadagi kechki o’zgarishlar
1. Chirish.
Bu o’lik to’qimalarning parchalanishi bilan bog’liq bo’lgan 
murakkab jarayon bo’lib, murdaning tanasida mikroorganizmlarni kuchli 
ko’payishi natijasida barcha immun-himoya jarayonlarining batamom to’xtashi 
tufayli vujudga keladi. Odam tanasining chirishida asosan bakteriyalar ishtirok 
etadi. Murda chirishining birinchi belgilari odam o’lganidan keyin 1 sutka o’tgach 
paydo bo’ladi. Qorin devorining terisini yonbosh qismlarida ko’karish boshlanadi. 
Bu qorin devori qon tomirlarida sulfgemoglobinni hosil bo’lishi tufayli yuzaga 
keladi. Keyinchalik atrof muhitning harorati +20-+30
0
S bo’lganda iflos yashil rang 
432

---

avval tana gavdasi, keyin tananing yuqori va pastki qismini hamda ikkinchi 
haftaning oxirida esa uning butun terisini qoplab oladi. Buning oqibatida teri 
ostidagi vena tomirlari kengayib ketgani ko’rinadi. Murdaning chirishi tufayli 
ko’plab gaz yig’ilib qoladi va u shishib ketadi hamda yuzlari tanimaydigan holatga 
keladi (101-rasm).
Bunday murdalarni paypaslab ko’rilgach, kletchatkasida chirish 
emfizemasining paydo bo’lishi natijasida g’irchillash yuzaga kelishi aniqlaniladi. 
Murda kuchli shishib ketsa, uning kiyimlari yirtilib ketishi, hatto terisi yorilishi 
ham mumkin. Ba’zan qorin bo’shlig’i ichidagi bosim oshib ketishidan, agar 
homilador ayol o’lgan bo’lsa, o’lgandan keyin tug’ish hollari yoki oshqozondagi 
ovqat massasini siqilishi natijasida «qusish» jarayoni kuzatilishi mumkin. Bundan 
tashqari, chirish jarayoni tufayli ichki organlar emirilib ketishi va ular bir jinsli 
butqasimon holatga aylanishi mumkin. Teri va mushaklar emirilgach, boshqa 
yumshoq to’qimalar ham parchalana boshlaydi. Eng oxirida tog’ay, bog’lama 
apparatlari emiriladi. Suyak to’qimasi esa bir necha yillargacha saqlanadi. Suvda 
bo’lgan murdalar hamda erga ko’milganlari ancha sekin chiriydi. Tobutda bo’lgan 
murdalarning yumshoq to’qimasi 2-3 yilda to’lig’icha emiriladi. Atrof muhit 
harorati +30-+40
0
S ga yaqin bo’lganda va namligi etarlicha bo’lsa chirish ancha 
tezroq rivojlanadi. Chirish jarayoni 0
0
S da va +55
0
S yuqori haroratda to’liq 
to’xtaydi va 0
0
S dan +10
0
S gacha keskin sekinlashadi. Qish paytida va sovuq 
xonada bo’lgan murdalarda chirish belgilari bir necha haftagacha kuzatilmaydi.