Tibbiyot instituti talabalari uchun

Tanatologiyaning reanimatologiya hamda organ va to’qimalarning 
transplantatsiyasi bilan bog’liqligi
Tanatologiyaning rivojlanishi odamni tiriltirish yoki reanimatologiya 
ta’limoti bilan chambarchas bog’liqdir. Bu fan klinik o’lim davridagi 5-6 minut 
vaqtni qat’iy uzaytirish imkoniyatlarini izlash, hayotiy funktsiyalarni so’nishi va 
uning tiklanishi patofiziologik jarayonlarini o’rganadi. Organizmning so’nuvchi 
funktsiyalarini tiklanishida bemorning qoniga ishqoriy moddalarni yuborish, 
qonini almashtirish, ayniqsa arteriya qon tomirini ichiga qonni katta bosim bilan 
yuborish, sun’iy nafas oldirish, yuragini yopiq va ochiq massajlar yordam beradi.
Keyingi yillarda mamlakatimizda terminal holatlarga qarshi kurashuvchi 
anchagina markazlar muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatmoqda.
Sud tibbiyoti nuqtai nazaridan shuni eslatib o’tish lozimki, ba’zan 
organizmni tiriltirish paytida jarohatlanishlar sodir bo’lishi va bularni ba’zan 
tiriklik paytida yuzaga kelgan jarohatlanishlardan farqlash qiyin yoki batamom 
ajratib bo’lmaydi. Sud tibbiyoti amaliyotida klinik o’lim davrida reanimatsiya 
bilan bog’liq qobirg’alarning sinishi, yurak, jigar va kekirdakning yorilishi kabi 
holatlar uchraydi. Bunday jarohatlanishlarda ko’pincha qon quyilishlar birgalikda 
kuzatiladi. Bu o’z navbatida jarohatlanishlarning tipik tiriklik belgilari bo’lib 
hisoblansada, biroq bular o’lish davrida ham etkazilgan bo’lishi mumkin. 
Jarohatlanishning tiriklik paytida yoki reanimatsiya davrida etkazilganligini 
aniqlash to’satdan o’lim va ularni baholashda muhim ahamiyatga egadir.
Bunday hollarda ba’zan sud tibbiyoti eksperti oldiga reanimatsiya 
o’tkazuvchi vrachlarning faoliyatida noto’g’ri harakatlarning bor yoki yo’qligini 
aniqlash masalasi (yatrogeniya holati) qo’yiladi.
Murdadan transplantatni olish va foydalanishda vrachlarni oldida qator 
murakkab vazifalar qo’yilgan. Bunga o’lim vaqtini aniqlash, murdadan material 
olish huquqi (ruxsat berilishi yoki berilmasligi, vasiyatnomada ko’rsatilishi, 
419

---

marhumning qarindoshlari roziligi), organ va to’qimalarni ko’chirib o’tkazish 
uchun olishga qaysi vrachning ruxsati berilganligi ko’rsatiladi. Bunday savollarni 
huquqiy boshqarilishi bir tomondan tibbiyotni ilmiy taraqqiyotiga qarshi sababchi 
bo’lsa, ikkinchidan ayrim fuqarolarni huquqi va manfaatlarini himoya qiladi. Bu 
to’g’risidagi maxsus hujjatni tayyorlashda mutaxassis-vrachlarning bilimdon 
komissiyasi ishtirok etishi zarur.