21
4-r a s m.
Duragaylarni tahliliy chatishtirish.
2. Allel genlar qo‘shilib ketmasligi sababini bilasizmi?
3. Nima uchun gametalar sofligi qonuni avval gipoteza deyilgan?
4. Pennet panjarasi nima?
5. Qanday hollarda belgilar mustaqil kombinatsiyasi kuzatiladi?
6
. Tahliliy duragaylash qanday maqsadda qo‘llaniladi?
Test topshiriqlari
1. Jingalak va qora sochli (har ikkala belgi — dominant) ota-
onalardan jingalak, malla sochli bola tug‘ildi. Ota-onalar genotiplarini
aniqlang.
A) AABB x AABB B) AABB x AABb C) AABb x Aabb
D) AaBb x AaBb E) AaBb x AABB
2. Bir juft belgisiga nisbatan geterozigotalilarda qancha tipdagi
gametalar hosil bo‘ladi?
A)
8
B) 2 C) 4 D) 16 E) 32
3. Pentageterozigotalilarda qancha tipdagi gametalar hosil bo‘ladi?
A)
8
B) 2 C) 4 D) 16 E) 32
4. Tahliliy duragaylash:
A) Ota-onalardan birining genotipini aniqlashda qo‘llaniladi
B) Bu retsessiv belgiga nisbatan gomozigot organizm bilan dura-
gaylash
C) Nazariy jihatdan belgilar 2 xil variantda ajralishi mumkin
D) Hamma javoblar bir-birini to ‘ldiradi
E) Faqat A va B javoblar to ‘g‘ri
5. Mendelning uchunchi qonuni qachon amalga oshadi?
22
Genetika
A) Allelgellar gomologik xromosomalarga joylashganda amalga
oshadi
B) Faqat allelmas genlarda
C) Bitta xromosomada joylashganda
D) Xromosomalarning
birikish guruhida
6. AaBbCc genotifga ega bo‘lgan organizmlar o ‘zaro chatishtiril-
ganda nechta gameta hosil qiladi?
A)
8
B) 16
C) 32 D) 64
7. To ‘rtta belgisi bilan farq qiladigan digitrozigotali genotif qaysi
javobda to ‘g ‘ri k o ‘rsatilgan?
A) AaBbCc B) AaBbCCDD C) AABBCCDD D) AaBBCCDD
8. Mendel o ‘zining genetika sohasida qilgan ishlarida genetikaning
qaysi metodidan foydalandi?
A) Duragaylash B) Ontogenetik C) Biokimyoviy D) Sitogenetik
9. Sariq silliq no‘xot bilan yashil burishgan no ‘xot o ‘zaro chatishti-
rildi. F2 sariq silliq n o ‘xotlar 56.25% ni, sariq burishgan no‘xotlar
18.75% ni, yashil silliq no ‘xotlar 18.75% ni, yashil burishgan 6.25% ni
tashkil etsa ota-ona genotifini aniqlang.
A) AaBb x AABb B) AABB x aabb C) AaBB x aabb D) AaBb
x AaBb.
I I I
B O B
Irsiyatning
xrom osom a nazariyasi
M a’lumki irsiyat qonunlari G. M endel tom onidan o ‘simliklar
ustida olib borilgan tajribalar asosida yaratilgan edi. XX asr bosh-
larida T. G. M organ o ‘z shogirdlari bilan bu qonunlarini hayvon-
lar uchun ham qo‘llash mumkinligini tekshirib ko‘rdi.
U tajribalarni drozofila pashshalarida o ‘tkazdi. Drozofilalar
tajriba o ‘tkazish uchun juda qulay obyekt edi. C hunki ular labo-
ratoriya sharoitida tez ko‘payadi, ularda xromosomalar soni
8
ga
teng.
Irsiyat qonuniyatlarini o ‘rganish
borasida olib borilgan
ko‘pgina tajribalardan genlarning mustaqil kombinatsiyalanishi
qonuni ham m a holatlarda ham to ‘g‘ri kelavermasligi m a’lum
b o ‘ldi. Agar o ‘rganilayotgan genlar nogomolog xromosomalarda
joylashsagina bu qonun o ‘rinli b o ‘ladi. G enlar soni xromosomalar
sonidan ancha ortiq b o ‘lganligi sababli bitta xromosomada juda
ko‘p genlar joylashadi va bitta xromosomada joylashgan genlar
birikish guruhini hosil qiladi. H ar bir organizmda bog‘lanish
23
guruhlarining soni gaploid to ‘plamdagi
xromosomalar soniga teng
b o ‘ladi. Masalan, drozofilada birikish guruhlari soni 4 ga, jo ‘xori-
da 11 ga, odam da 23 ga teng.
Bu hodisani yaxshi tushunish maqsadida drozofilalarda ikki
ju ft belgilarning nasldan naslga o ‘tishi bilan tanisham iz.
Drozofilalarda qo‘ng‘ir rangni belgilovchi gen (B) qora rang geni
(b) dan dom inantlik qiladi. N orm al qanot geni (B) esa kalta qan-
otni belgilovchi gen (b) dan ustunlik qiladi.
Kulrang va norm al qanotli (BB BB) pashshalarni qora va kalta
qanotlilar (bb bb) bilan chatishtirsak, birinchi avlod bir xilligi yuza-
ga chiqadi, ya’ni kulrang va norm al
qanotli pashshalar hosil
b o ‘ladi. Keyin F
1
ning irsiy strukturasini aniqlash uchun bu dura-
gaylarni resessiv belgiga nisbatan digomozigot pashshalar (avval
erkak jinsi, keyin urg‘ochi jinsi) bilan chatishtiramiz, (tahliliy
duragaylashni eslang).
Agar tajriba natijasida hosil b o ‘lgan erkak digeterozigot
pashsha (Bb Bb) ni resessiv digomozigot pashsha bilan chatishtir-
sak, belgilar faqat 1 : 1 nisbatda taqsimlanishini ko‘ramiz. G enlar
birikkanligini ta ’kidlash uchun bunday
duragaylash natijalarini
yozganda genlarni xromosomaga joylashtirish qabul qilingan:
B —
B —
b
b -
b
b -
— b
- b
Bundan yuqoridagi digeterozigota pashshada faqat ikki xil
gam eta (BB va bb) hosil b o ‘ladi deb xulosa chiqarish mumkin.
Agar M endel qonunlari amalga oshganda edi, 4 xil gameta
(BB : Bb : bB : bb) hosil b o ‘lishini kuzatgan b o ‘lardik.
Shunday qilib, bir xromosomada joylashgan genlar bog‘lanib
o ‘tganligi sababli faqat ota-ona belgilari kuzatilib, yangi belgilar
kuzatilmaydi. Bunday bog‘lanishga to ‘la birikish deyiladi.
Agar urg‘ochi digeterozigot pashshani
tahliliy duragaylash
usulida tekshirsak, avvalgi tajribaga nisbatan boshqacharoq natijani
kuzatamiz. Bunda 4 xil variantda belgilarga ega b o ‘lgan avlod hosil
b o ‘ladi. Lekin M endel tajribalarida kuzatilgan 1 :1 :1 :1 nisbatdan
farq qilib, ota-onalarinikiga o ‘xshagan belgilar ko‘proq (kulrang,
uzun qanotli — 41,5%, qora, kalta qanotli — 41,5%), yangi hosil
b o ‘lgan belgilar esa ancha kam (kulrang, kalta qanotli — 8,5%,
qora, norm al qanotli — 8,5%) uchraydi. G enlar birikishining bu
xili
Do'stlaringiz bilan baham: 
