xromosomaning gaploid to`plami va birikish guruhi 10 ga, no‘xatda

Birikkan holda irsiylanuvchi bir xromosomada joylashgan genlar majmuiga birikish guruhi deyiladi. Organizmdagi genlaming birikish guruhi shu organizm xromosomalarining gaploid to`plamiga teng bo`ladi. Jumladan makkajo`xorida (Zea mays) xromosomaning gaploid to`plami va birikish guruhi 10 ga, no‘xatda (Pisum sativum) 7 ga, drozofila meva pashshasida (Drosophila melanogaster) 4 ga, odamda (Homo sapiens) 23 ga teng.

Ma’lum birikish guruhga kirgan genlarning joylashish tasviri genetik xarita deyiladi. Birinchi marotaba genetik xarita 1911-yili A.Stertevant tomonidan X xromosomada tuzilgan. Genetik xarita tuzish nihoyatda murakkab jarayon bo`lib, hozircha drozofila, makkajo‘xori, no`xat, pomidor, sichqon, neyrospora, ichak tayoqchasi akteriyasi, odamning genetik xaritasi tuzilgan.

Genetik xarita deyilganda genlar guruhlanishining ana shu guruhda genlarning qanday izchillikda joylashganligi, ular orasidagi masofa tushuniladi. Birinchi marta genetik xarita drozofila meva pashshasida T.Morgan va uning shogirdlari tomonidan tuzilgan. Ular genlarning guruhlanishini birikkan holda irsiylanish, genlar orasidagi masofani esa krossingover hodisasiga qarab belgilashgan. Birikkan holda irsiylanishdagi krossingover, ya’ni F2 ota-onaga o'xshamagan duragaylar foizi genetik xaritada morganid birligi bilan belgilanadi. Bu birlik Morganning genetika fani oldidagi xizmatlarini ulug'lash maqsadida e’tirof etilgan. Hozirgi davrga kelib drozofiladan tashqari odam, sichqon, quyon, tovuq, tut ipak qurti, jo'xori, pomidor va boshqa o'simliklarning genetik xaritasi tuzilgan. Bu haqdagi ma’lumotlar I.A.Zaxarovning «Генетические карты высших организмов» kitobida

keltirilgan.

Genetik xarita tuzish uchun nihoyatda ko‘p genlarni irsiylanish tipi o‘rganiladi. Chunonchi, drozofila 4 ta birikish guruhidagi 500, makkajo‘xorida 10 ta guruhga birikkan 400 ta genlar, uy sichqonida 15 guruhga birikkan 200 ta genlarni irsiylanish tiplari o`rganilgan. Genetik xaritada organizmning xar bir birikish guruhi alohida tasvirlanadi va ularda joylashgan genlaming qisqartirilgan liomi, genlar orasidagi masofa krossingover foizlari natijalariga qarab belgilanadi. Genlar orasidagi masofani ifodalashda xromosomaning bosh qismini lokusini nol deb olinib unga nisbatan genlami krossingover foizlari hisoblanadi. Shuning uchun genetik xaritada genlami lokusini krossingover miqdorida ifodalashda 50, 100 va undan ortiq raqamlar uchrashi mumkin.