Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik

chala birikish
deb ataladi. G enlar chala birikishining sababini 
tushunish uchun jinsiy hujayralarning yetilishida kuzatiladigan

---

24
Genetika
meyoz jarayonni eslash kerak. I meyozning profazasida muhim
jarayon — 
krossingover
kuzatiladi. G om olog xrom osom alar 
k o n ’yugatsiyalashib allel genlari bilan almashinadi. N atijada 
gametalarning bir qismi yangi genlar kombinatsiyasiga ega b o ‘ladi. 
Shuning uchun yangi avlodda ota-onalarnikidan farq qiluvchi 
yangi belgilar kombinatsiyasi vujudga keladi.
Krossingover natijasida hosil b o ‘lgan gametalar ham da shu 
gam etalardan hosil b o ‘lgan avlod bir xil nom bilan krossoverlar 
deb ataladi. Krossingoverga uchram agan gametalar ishtirokida 
hosil b o ‘lgan avlod nokrossoverlar deb ataladi 
(5-rasm).
Endi M organ qoidasini ifodalaymiz: bitta xromosomada joy- 
lashgan genlar birikuv guruhlarini hosil qiladi va nasldan naslga 
bog‘langan holda o ‘tadi. Ularning birikish kuchi shu genlar 
orasidagi masofaga teskari proporsionaldir. G enlar orasidagi maso- 
fa 
morganida
deb ataladigan birlik bilan ifodalanadi; 
1
morganida 
1% krossingover kuzatiladigan genlar orasidagi masofaga teng. Biz 
yuqorida ko‘rib chiqqan misolimizdagi ikkita gen orasidagi masofa
5-r 
a s m.
Drozofila pashshasining tana rangi va qanotining uzun-kaltaligini 
belgilovchi genlarning birikkan holda naslga o‘tishi.

---

25
17 morganidaga teng. G enlarning birikuviga bag‘ishlangan tajri- 
balar yordam ida biz xrom osom alarning genetik xaritalarini 
yaratamiz. Odam xromosomalari genetik xaritalarini aniqlash 
uchun D N K zondlari, somatik hujayralarni duragaylash, avtomatik 
kompyuter tahlil usullaridan foydalanamiz.
Test topshiriqlari
1. Mendel qaysi organizmlardan o ‘z tajribalarida foydalanadi?
A) Bakteriya B) O‘simlik C) Hayvon D) Virus
2. T.G.Morgan irsiyat qonunlarini qaysi organizmlarda qo‘llash
mumkinligini tekshirib k o ‘rdi?
A) Bakteriya B) O‘simlik C) Hayvon D) Virus
3. Nechta xromosomada joylashgan genlar birikish guruhini hosil
qiladi?
A) 1 B) 2 C) 3 D) Bir nechta
4. Har bir organizmda bog‘lash guruhlarining soni qaysi toplamida-
gi xromosomalar soniga teng bo‘ladi?
A) Gaploid B) Diploid C) Triploid D) Poliploid
5. Odam xromosomalarining birikish guruhi nechaga teng?
A) 46 B) 23 C) 2 D) 44
6. Kulrang va normal qanotli drozofilaning genotipi qaysi javobda
to‘g ‘ri k o ‘rsatilgan?
A) BB BB B) BB bb C) bb BB D) bb bb
7. Bir xromosomada joylashgan genlar bog‘lanib o ‘tganligi sababli
faqat ota-ona belgilari kuzatilib, yangi belgilar kuzatilmaydi. Bunday
bog‘lanish qanday ataladi?
A) Chala birikish C) Oraliq birikish B) To‘la birikish D) To‘gri 
javob yo‘q
8. Krossingoverga uchramagan gametalar ishtirokida hosil bo‘lgan
avlod qaysi javobda to‘gri k o ‘rsatilgan?
A) Krossoverlar B) Nokrossoverlar C) Jinsiy xromosoma
D) Somatik xromosoma.
6
-§ . Jin sg a bog‘liq belgilarning nasldan naslga o ‘tishi
Hayvonlar va o ‘simliklarda erkak va urg‘ochi organizmlar nis- 
bati 
1
:
1
, ya’ni erkak va urg‘ochi organizmlar soni va urg‘ochi 
organizmlar soni taxm inan bir-biriga teng b o ‘ladi.
Sitologik tekshirishlar natijasida urg‘ochi va erkak organizmlar 
bir-biridan ayrim xromosomalari bilan farqlanishi aniqlangan.

---

26
Genetika