Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Mazmun va shakl. 
Falsafada mazmun va shakl kategoriyasi narsa, hodisalarning mavjudligi 
va rivojlanish jarayonini bilish usuli sifatida muhim ahamiyatga ega. Mazmun - narsa va 
hodisalarning rivojlanish jarayonidagi sistemani tashkil qilgan elementlarning strukturaviy 
bog‗lanishi bo‗lib, uni boshqa sistemalardan farqini belgilaydigan aloqadorliklar va munosabatlarini 
ifodalaydi. 
SHakl esa - sistemani tashkil qilgan elementlarning strukturaviy bog‗lanishlari, 
aloqadorliklari, munosabatlarining ifodalanishidir. Hozirgacha falsafiy adabiyotlarda mazmun va 
shakl o‗rtasidagi bog‗lanishlarni bir-biridan ajratib tahlil qilish an‘anaviy xarakterga ega. YA‘ni, 
mazmunning o‗zgarishi shaklning o‗zgarishiga olib keladi, degan xulosa ustuvor bo‗lgan. 
Vaholanki, sistemaning elementlari strukturaviy bog‗lanishlarsiz, aloqadorliklarsiz mavjud bo‗lish 
mumkin bo‗lmaganligidek mazmun va shakl ham bir-birisiz mavjud bo‗la olmaydi. Biz faqat 
nisbatan mustaqil bo‗lgan mazmun va shaklni bilish xususiyatiga qarab, Shunday mantiqiy 
xulosaga kelishimiz mumkin. Boshqacha qilib aytganda, mazmun va shakldagi har qanday juz‘iy 
o‗zgarish ham bir-biridagi o‗zgarishlarni taqozo qiladi, faqatgina biz ularni bilib olgan yoki 
bilmagan bo‗lishimiz mumkin. Masalan, suvning agregat holati, shakli o‗zgarishi bilan uning 
mazmuni ham o‗zgaradi. YA‘ni, suv bug‗ holatida chanqoqni qondirmaydi, o‗simliklarni sug‗orish 
uchun yaramaydi. Bundan tashqari, elementlarning strukturaviy bog‗lanishlari sistemaning 
xarakterini belgilashidan kelib chiqib aytadigan bo‗lsak, strukturaviy bog‗lanishlar shakl sifatida 
sistemaning mazmunini ham belgilab turadi. Shunga ko‗ra, shaklni mazmunga nisbatan 
«ikkilamchi» deyish noo‗rindir. Bunga ijtimoiy hayotdan misol keltiradigan bo‗lsak, demokratiya 
boshqarishning shakli sifatida jamiyatning mazmunini belgilab turadi. 
Falsafada mazmun va shakl kategoriyasini boshqa kategoriyalar tizimidan ajratib olib, 
nisbatan mustaqil tahlil qilganda, unga insonlarning muayyan manfaatlar va ehtiyojlar asosida 
yondashishlarini alohida e‘tiborga olish kerak. Bu umuman mazmun va shaklning ob‘ektiv 
xarakteriga putur etkaza olmasa ham, ularni baholashdagi sub‘ektiv, muqobil qarashlarda o‗z 
ifodasini topadi.