Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

O.  Shtern
  modeli  yuqoridagi  modellaming  umumlashtirilgan 
ko'rinishi  bo'lib, bugungi kunda ko'pchilik olimlar tomonidan rasman 
tan olingan va 
mitsellyar nazariyaning
 asosi hisoblanadi.
Kolloid elektrolitlar ham  elektr o'tkazuvchanlik qobiliyatiga ega 
bo'lib, ulaming elektr o'tkazuvchanligi  ikkita tarkibiy qismdan tashkil 
topadi:  birinchisi — kolloid zarrachalarning  harakatidan  kelib chiqqan 
elektr  o'tkazuvchanlik,  ikkinchisi  -   dispers  sistemalarda  elektrolitlar 
bo'lishi hisobidan vujudga keladigan elektr o'tkazuvchanlikdir.
Kolloid 
dispers 
sistemalaming 
elektrokinetik 
xossalari 
geologiya,  tuproq-shunoslik,  agrotexnika  va  texnikaning  turli 
sohalarida keng qo'llaniladi. Masalan, ular suspenziyalami  tozalashda, 
yog’och  va torfni  quritishda,  toza  kaolin  olishda  amaliy  ahamiyatga 
ega.  Rus  olimlari  I.  Jukov  va  B.  Nikolskiy  elektroosmos  xodisasidan 
foydalanib  suvni  tozalash  usulini  yaratdilar.  elektroforez  usuli  esa 
tibbiyotda turli bo'g’in kasalliklarini davolashda keng qo'llaniladi.
444

---

Osmos  hodisasiga  asoslangan  jahondagi 
birinchi  gidroelektrostansiya  Norvegiya- 
ning  Tofta  shahri  yaqinida  2009-yil  24- 
noyabrida 
Statkraft
  kompaniyasi  tomoni­
dan  ishga  tushirildi.  Uning  quw ati  4 
kvt/s  bo'lib,  hozircha test-sinov  rejimida 
ishlamoqda.  Kamchiiiklari:  faqat  dengiz 
qirg’oq-larida 
quriladi, 
ish 
quvvati 
hozircha  10  kvt/s.,  ammo  ekologik  toza 
energiya manbai.
Kolloid-dispers sistemalaming  optik xossalari
Kolloid-dispers  sistemalar  optik  xossalariga  yorug’likning 
kolloid  eritma-larida  tarqalishi,  sochilishi  va  yutilishi,  kolloid 
eritmalaming  rangi, 
uitramikros-kopik,  elektromikroskopik 
va 
rentgenografik  xossalari  kiradi.  M.  Faradey  (1857  y.),  J.  Tindal 
(1864-1869  yy.)  va  J,  Releylar  (1879  y.)  o'z  tadqiqotlarida  dispers 
muhitlarda yorug’likning sochilish qonuniyatlarini o'rganishgan.
1869-yiida  ingliz  fizigi 
Jon  Tindal
  (1820-1893  yy.)  optik 
zichligi  bir  jinsli  bo'lmagan  muhitlarda,  masalan, 
havoda  chang  va  tutun  bo'lganda  yorug’likning 
sochilishini  o'rgangan,  atmosferada  quyosh  nuri- 
ning  sochilish  qonuniyatlarini  va  osmonning 
havorang bo'lishi sabablarini tushuntirgan. Yorug’- 
lik  nuri  dispers  muhitda  o'lchami  uning  to'lqin 
uzunligidan katta bo'lgan zarrachalar (emul’siyalar, 
suspenziyalar, tutun,  aerozollar)  sirtiga tushganda 
yorug’lik  konusi  hosil  qilib  sochiladi.  Bu  hodisa 
1857-yilda  M.Faradey  (oltin  va  boshqa  metallar 
zollari)  va  1864-yilda  J.  Tindal  tomonidan  kolloid  eritmalarda 
kuzatilgan,  yog’du  sochuvchi 
konusni)  ko'rish  uchun(l 14-rasm 
aralashma  gorizontal  yo'nalishdagi  nur  bilan  yoritiladi.  Bu  hodisa- 
ning  fizikaviy  ma'nosi  va  matematik  ifodasi  mashhur  ingliz  fizigi, 
1904-yilda  Nobel  mukofoti  sovrindori  J.  Reley  tomonidan  o'rga- 
nilgan. Yorug’likning sochilish fizik mazmuni shuki,  quyosh nuri  (oq 
rangli  nur)  dispers 
muhitdan  o'tganda  nisbatan  qisqa  to'lqin 
uzunligiga ega bo'lgan  havorang va binarfsha  spektrlaini hosil qiladi. 
Shu  sababli,  osmon  havorang,  oppoq 
bug’doy  unning  suvdagi
445

---

suspenziyasi  ham 
havorang  (115-rasm) 
tusda  bo'ladi.  Dispers 
zarrachalar  o'lchami  25  nmdan  katta  bo'lsa,  quyosh  nurining 
sochilishi  -  
polixrom
  holatiga  (ya'ni  bir  vaqtning  o'zida  ko'plab 
ranglar  aralashmasiga) 
keladi  va  Tindal  effekti  yo'qoladi.  Shu 
sababli, tuman  va  bulut  oq rangli bo'lib ko'rinadi.  Chin eritmalarda 
zarrachalar  o'lchami  juda  kichik  bo'lganligi  sababli,  yorug’lik  nuri 
yutiladi, 
ammo 
sochilmaydi, 
ya'ni 
Tindal-Faradey 
effekti 
kuzatilmaydi.
г 
a  
1
4 
Ь  
j
E