Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

adsorbat
  deyiladi.  Agar  modda  qattiq jism  sirtiga  yutilsa 
va o'zaro kimyoviy ta'sir ro'y bermasa, bu hodisa fizikaviy adsorbsiya 
deb,  uning  ichki  qismiga  (butun  hajmi  bo'yicha)  yutilganda  esa 
absorbsiya
  deyiladi.  Agar  modda  geterogen  sistemada  bo'ladigan 
kimyoviy  reaksiya tufayli yutilsa,  bu hodisa 
xemosorbsiya
 deyiladi  va 
u  qaytmas  jarayon  hisoblanadi.  Adsorbsiya  jarayoni  kimyoviy 
texnologiyada  va  gaz.  aralashmalarini  ajratib  olish,  gaz  moddalami 
tozalash,  oziq-ovqat  mahsulotlami  badbo'y hidlami yo'qotishda  keng 
qo'llaniladi.  Bo'yash jarayoni,  tabiiy  va  oqava  suvlami,  meva  shar- 
batlarmi.  yogMarni  tozalash,  spirtli  ichmliklarni  aldegidlar  qoldiq- 
laridan  tozalash 
adsorbsiya  hodisasi  bilan  bog’liqdir.  Adsorbsiya 
hodisasini  o'rganish  XVHI  asming  ikkinchi  yarmida  boshlangan. 
1873-1877-yillarda  K.  Sheyelye va  F.Fontana  к о 'mir sirtida  har xil 
gazlaming  yutilishini  o'rganishdi.  1785-yilda  rus  kimyogari,  akad. 
Toviy  Egorovich  Lovits  (1757-1804  yy.).  ko'mimmg  adsorbilash 
xossalarini  o'rgangan, 
suv,  spirt,  aroq  va  dorivor  moddalami 
tozalashda undan foydalanishni taklif etgan.
Nikolay Aleksandrovich Shilov
 (1872-1930 yy.)
-  kolloid  sistemalarda  yutilish jarayonlarini  o'rganish 
bo'yicha  salmoqli  ilmiy  meros  qoldirdi.  U  1901-
1904-yillarda 
V.Ostvald 
rahbarligida 
kimyoviy 
kinetika 
bo'yicha 
magistriik 
dissertatsiyasini 
tayyorlagan,  1919-1930-yil!arda  kolloid  sistemalarda 
400-900°C 
haroratda 
aktivlangan  ko'miming
448

---

ftdsorbsiyalash  xususiyatlarini  o'rgangan  va  sanoatda  foydalanish 
imkoniyatlarini ochgan.
1924-yilda  S.Y.  Frenkel  adsorbilanish  vaqti  bilan  harorat 
orasidagi  bog’lanishning  matematik  ifodasini  taklif qildi.  1936-yilda 
Moskva  universiteti  professori  A.V.  Kiselev  adsorbsiya jarayonining 
termodinamik  ko'rsatkichlarini  molekulyar-statistik  usulda  aniqladi; 
adsorbsion xromatografiya usulining nazariy asoslarini rivojlantirdi va 
murakkab  moddalar  molekulaiarining  miqdoriy  ko'rsatkichlarini 
xromoskopiya
  yordamida  topish  usulini  yaratdi.  Qattiq jism  sirtidagi 
adsorbilanishni  tekshirish  natijasida  polyar  adsorbentlar  qutblangan 
modda  yoki  ionlami,  polyarmas  adsorbentlar  esa  qutblanmagan 
moddalami adsorbilashi aniqlandi
Lengmyur  Irving
  (1881-1957  yy.)  -   suyuqliklar  sirtida  bora­
digan  adsorbsiya jarayonlarining  mexanizmini  o'rgandi  va  yutilish- 
ning  monomolekulyar  nazariyasiga  asos  soldi.  Bu  nazariya  asosida 
adsorbsion  qavatlaming  tuzilishi,  shakli  va  o'lchamini  aniqlash 
imkoniyatlarini  ko'rsatgan  L.  Irvingga  1932-yilda  kimyo  bo'yicha 
Nobel  mukofoti  beriidi. Bu  nazariya  ideal  holatlar  uchun  yaratilgan
bo’lib.  real  obyektlar  uchun  keyincha  G.  Freyndlix  tomonidan
takomillashtirildi.
M aykl  Polyani
  (1891-1976  yy.)  -   vengriyalik 
fizik-kimyogar,  1914-yildan boshlab kimyoviy kinetika
bo'yicha  tadqiqotlar  oiib  bordi  va  I. 
Lengmyur
nazariyasini  rivojiantirib,  Van-der-Vaals  kuchlarining 
fizik  adsorbsiya jarayoniga  ta'sirini  ko'rsatdi.  U  1915- 
yilda 
polimolekulyar adsorbsiya
 nazariyasini taklif etdi. 
Bu  nazariya  1938-yilda 
AQSHlik  C.  Brunauer,  P. 
Emmett  va  E.  Tellerlar  tomonidan 
adsorbentlaming 
solishtirma  sirt  qiymatini  hisoblash  usuli  bilan  to'ldirildi  va  hozirda 
BET  nazariyasi  nomi bilan  darsliklarga kiritilgan.