Algi ve yorum/perception and interpretation yrd. Doç. Dr. Ahmet abay  Özet

en-Nüket  ve’l-  Uyun

,  Dar  Kutubü’l  İlmiye, 

Beyrut ts. VI/47. 

47

  Muhammed  b.  Abdurrahman  en-Nihavendi, 

Nefahati’r  Rahman  fi  Tefsiri’l  Kur’an

,  Tahran  1425, 

VI/289. 

48

 Özellik taassup sahibi bazı şiiler –el- Kummi gibi- yorumlarında bunu getirmektedirler. Fakat insaf 

sahibi  olanlar  bu  iddiaları  reddetmekte  bu  durumun  ne  Hz.  Peygambere  ne  de  pak  zevcelerine 

yakışmayacağını  ifade  etmektedirler.  Bkz.  Hüseyin  Ahmed  el-Haş, 

Ebhas  Havle  Seyyide  Aişe 

Ru’yetün Şiiyetün Muasıra

, Beyrut 1438/2017, s.159-224. 

49

 Mükatil, 

Tefsiru Mukatil b. Süleyman

, I/297; el-Huvvari, 

Tefsiru Kitabi’llahi’l Aziz

,  I/467; et-Taberi, 

el-Camiu'l-Beyan  an  Te'viliayi'l-Kur'an

,  IV/517;  et-Tabersi,

  Mecmau’l  Beyan  fi-Tefsiri’l  Kur’an

, 

I/433; Ebu’l Fida İsmail b. Ömer İbn Kesir

, Tefsiru’l Kur’an’il Azim

, (Tahkik: Sami b. Muhammed 

Sellame), Dar Taybe, Riyad 1420/1999, III/105. 

50

Carullah  Ebi’l  Kasım  Mahmud  b.  Ömer  ez-Zemahşeri, 

el-Keşşaf  an  Ğavamidu’t  Tenzil  ve  uyunu’l 

Ekavil fi Vucuhi’l Te’vil, 

Dar Kütbu’l İlmiyye Beyrut 1437/2015, I/615; Ebu’l Berekat Abdullah b. 

Ahmed b. Mahmud en-Nesefi, 

Medariku’t Tenzil ve Hakaiku’t Te’vil

, Beyrut 1419/1988, I/445. 

51

 Müslim, 

Salat,

 7. 

52

 Bkz. İbn Kesir

, Tefsiru’l Kur’an’il Azim

,  III/105. 

---

Bazı  tasavvufî  çevreler  ise,  “vesile”yi  kendi  indi  algıları  ile  ariflerle  sohbet, 

onların  elleriyle  eğitilme,  onlara  hizmet  etme,  onlara  itaatte  devamlı  olma  olarak 

açıklar.  Vesile  ariflere  itaat  ile  elde  edilir.  Ebu  Amr  ez-Zeccaci  der  ki;  “Bir  adama 

gaybın  perdesi  aralansa  ve  gayba  şahit  olsa  ama  onun  bir  hocası  olmasa  ondan  bir 

hayır  gelmez.”  İbrahim  b.  Şeyban;  “bir  adam  ilimlerin  hepsini  kendisinde  toplasa, 

insanlardan birçok grupla sohbet edip onlardan ilim öğrense, erlerin ulaştığı seviyeye, 

bir şeyhin veya imamın veya samimi bir eğiticinin riyazetinden geçmeden ulaşamaz. 

Ve  muamelatı  düzeltme  konusunda  ona  tabi  olunmaz”  İbn  Acibe,  (h.1204)  bunlara 

benzer  birçok  görüş  serdettikten  sonra  özetle  durum  şudur  der:  “En  büyük  vesile, 

büyük fetih/zafer; şeyhe tabi olmakla elde edilir.”

53

 Diğer bir sufi müfessir el-Mirğini 

(h.1268) ise “vesile”yi şöyle açıklar: “Sizi Allah’a yakınlaştıracak ameller veya kâmil 

olan  âlimi,  veliyi  arama,  onunla  tevessül  etme  ve  onunla  hakka  yakınlaşmayı  talep 

etmedir.  Çünkü  o,  hakka  yakınlaştıracak  en  büyük  vesiledir.  Onu  bulun  ve  ona 

saygıda  kusur  etmeyin  yarışta  önceliği  elde  edersiniz.

54

  Bununla  da  yetinmeyen  el-

Mirğini  hadis

55

  olduğunu  iddia  ettiği  şu  rivayeti  sözlerine  dayanak  yapar:  “Hz. 

Peygamber buyurdu ki; Kavmi içinde şeyh, ümmeti içerisindeki peygamber gibidir.”

56

  

Dirilerle  yetinmeyen  bu  algı  sahipleri  ölüleri  de  vesile  edinmekten 

çekinmemekte  hatta şu rivayete -İşlerde acze düştüğünüz (şaşırıp kaldığınız) zaman, 

kabir ehlinden yardım isteyiniz!-

57

 istinaden işlerin çözümü için kabir ehline müracaat 

edilmesi  gerektiğini  dillendirmektedirler.  Hâlbuki  bu  rivayetin  mevzu  olduğu

58

 

ehlince bilinen bir durumdur. 

İslam  bilginleri  tevessül  konusunda  farklı  görüşler  taşımakla  birlikte,  üç  çeşit 

vesile  anlayışını  kabul  etmektedirler:  Birincisi,  “Allah'ın  güzel  isim  ve  sıfatları; 

ikincisi,  “salih  ameller”;  üçüncüsü  ise,  “takva  sahibi  iyilerin  duası”dır.  Bunların 

dışındaki  tevessül  ise,  tartışmalıdır.  Tartışmalı  tevessülü,  kabul  etmeyenler  konuya 

itikadî  açıdan,  kabul  edenler  ise  konuya  tasavvufi  açıdan  yaklaşmaktadır.  Tartışmalı 

tür  tevessüllerden  biri  de,  “şahısla  yani  zatla  yapılan  tevessül”  olmaktadır.  Zatla 

yapılan  tevessül,  hem  itikadî  ve  hem  de  tasavvufi  açıdan  yaklaşanlarca,  farklı 

yorumlamalara  rağmen  kabul  görmüştür.  Ancak,  zatla  yapılan  tevessülde,  kabirdeki 

ölüleri vesile edinme hususunda, çok sert tartışmalar meydana gelmiştir. Çünkü bu tür 

tevessülde tevhid  inancı  yok olmakta ve şirke düşülmektedir. Ölmüş  insanları  vesile 

edinerek,  yardım  sağlama  düşüncesini  kabul  edenler,  “ruhun  ölümsüzlüğü”nü  ileri 

                                                        

53

  Ebu’l  Abbas  Ahmed  b.  Muhammed  b. El  Hemdi  İbn  Acibe; 

el-Bahrul  Medid  fi  Tefsiri’l  Kur’ani’l 

Mecid,

 (Tahkik: Ahmed Abdullah el-Kureşi), Kahire 1419/1999, II/37 

54

  Muhammed  Osman  b.  Muhammed  İbn  Ebi  Bekr  b.  Abdullah  el-Mirğini, 

Tac  et-Tefsir  li-Meliki’l 

Kebiyr

, Kahire 1392, I/235. 

55

 Hadis diye rivayet edilen bu sözün sıhhati ile ilgili şunlar ifade edilmektedir: