Algi ve yorum/perception and interpretation yrd. Doç. Dr. Ahmet abay  Özet

Gelenekçiler

: geçmişten devraldıkları kültüre dört elle sarılanlar.  

Yenilikçiler

:  devralınan  kültürü  eleştirerek  Kur’an  ve  sünnetin  yeniden 

yorumlanmasını savunanlar. 

Kararsızlar

:  gelenekten  devralınanlarda  problem  olduğunu  kabul  etmesine 

rağmen çeşitli gerekçelerle ondan vazgeçemeyip, ne yenilikçilere ne de gelenekçilere 

katılmayıp arada kalanlar.

21

 

Tarihselciler

:  Kur'an,  evrensel  mesajlar  ihtiva  etmekle  birlikte  form  itibariyle 

tarihsel bir söz, tarihsel bir metindir. Çünkü mümkün bir tarih olarak Kur'an belli bir 

tarihsellikte,  belli  bir  tarihe  ve  bu  tarihsellikte  yaşayan  insanlara  hitap  etmiştir. 

Dolayısıyla  Kur'an  'a  formunu  kazandıran  şey  bu  tarihselliktir.  Bu  yüzden  Allah'ın 

evrensel  mesajını  bu  format  değil,  bu  formatta  mündemiç  bulunan  mana  temsil 

etmektedir.

22

 Bu görüşün savunucuları Kur’an ayetlerinin bu çerçevede yorumlanması 

gerektiğini ifade etmektedirler. 

Mezhebi  taassup  çoğu  zaman  insanları  hakikatlere  veya  hakikatlerin  farklı 

tonlarına  kör  ve  sağır  kılmaktadır.  Hatta  bu  taassubun  Hz.  Peygambere  zarar 

verebileceği  hakikatini  unutup  kendi  bakış  açılarının  doğruluğunu  ispat  etmeye 

yönelik argümanlar kullanmakta ve nasları bu algı doğrultusunda yorumlamaktadırlar. 

Kur’an’ın  mevsukiyeti  konusundaki  Şia  ile  Ehlisünnet  arasındaki  bazı  iddialar  bu 

kapsamda  ele  alınabilir.  Yine  aynı  şekilde  bazı  Şii  grupların  Hz.  Aişe  hakkındaki 

ithamlarını da bu çerçeve değerlendirmek mümkündür. 

Dogmatik  ve  romantik  algılar/telakkiler  reel  ve  rasyonel  bir  platforma  taşınıp 

irdelendiğinde  hem  büyüsünü  hem  de  mutluluk  vericiliğini  önemli  ölçüde  yitirir.

23

 

Örneğin  “asrısaadet”  kavramı  bu  duruma  örnek  olarak  verilebilir.  Bu  ifadenin 

                                                        

20

 Muhammed Abduh-Reşid Rıza, 

Tefsiru'l-Menar

, Kahire 1366/1947, I/17. 

21

 Şimşek, 

Günümüz Tefsir Problemleri, s.48-49.

 

22

 Yılmaz, 

Tarihsellik Bağlamında Tefsir Geleneğinde Değişim

, s.11. 

23

 Mustafa Öztürk, 

Kur’an Tefsir ve Usul Üzerine Problemler, Tespitler, Teklifler

, Ankara Okulu Yay. 

Ankara 2014, s.68. 

---

zihinlerde  oluşturduğu  algı,  sanki  o  dönemde  hiçbir  problem  olmadığı  insanların 

mutluluk  içerisinde  yaşadıklarıdır.  Hâlbuki  Hz.  Peygamberin  sireti  incelendiğinde 

güzelliklerin, mutluluk verici şeylerin olduğu gibi hüzünlerin, acıların, sürgünlerin ve 

savaşların  da  olduğunu  görmek  mümkündür.  Bir  de  “asrısaadet”  dönemini  dört 

halifenin  dönemlerini  de  kapsayacak  şekilde  uzatanlara  göre  değerlendirdiğimizde, 

var  olan  sıkıntıların  daha  da  çoğaldığını  Müslümanların  iki  defa  -Cemel  Vakası  ve 

Sıffin-  birbirleriyle savaştığı düşünüldüğünde bu kavramın son derece “romantik” bir 

söylem olarak kullanıldığı daha iyi anlaşılır.  

Hz.  Peygamberin  ashabıyla  birlikte  yaşadığı  dönemin  “asrısaadet”  olarak 

algılanıp,  bu  dönemin  asla  erişilemez  bir  zirveyi  temsil  ettiği  inancı, zorunlu  olarak 

geleceği  aşağıya  ve  kötüye  doğru  giden  bir  zaman  dilimine,  tarihi  de  kötümser 

(pesimist) bir tarih algısına dönüştürmüştür. Bu durum ilk İslam asrının kutsallığı ve 

zirvede  başlayan  bir  tarihi  anlatmaktadır.  Rivayetlerin  resmettiğine  göre;  bu  durum, 

önceden  belirlenmiş  hem  de  kötüye  doğru  belirlenmiş  olan  tarihtir  ve  önce  gelenin 

sonra  gelenden  daha  faziletli  ve  üstün  olduğu

24

  esası  üzerine  kurulmuştur.  Böylece 

İslam  tarihi  iyi  olandan  kötüye,  hayırlı  olandan  hayırsıza  doğru  bir  seyir  takip 

etmektedir.

25

 Bu algı, yorumu da etkilemiş ve sonradan yapılan yorumlara ya olumsuz 

bakılmasına  ya  da  yorum  yapanların  kendi  konumlarını  yüceltmelerine  neden 

olmuştur.  Nitekim  Kuşeyri  “er-Risale”  adlı  eserini  yazma  gerekçesini  izah  ederken; 

“Bilesiniz  ki  Yüce  Allah  bu  sûfî  taifesini  seçkin  kılmış,  peygamberlerden  sonra  en 

faziletli  kimseler  olma  lütfunu  onlara  bahşetmiş,  ümmet  içerisinde  hususen  onları 

ilahî  nurların  mükâşefe  ile  üzerlerine  doğacağı  kimseler  kılmış,  kalblerini  ilahî 

ilhamın  tecelligâhı  hâline  getirmiştir.”

26

  diyerek  bu  taifenin  yapacağı  yorumların  ve 

ortaya koyacakları görüşlerin yüceliğine işaret etmiştir. 

Konuyu tetkik ederken şu soruyu göz ardı etmemeye gayret ettik. Yorumcunun 

algılama  biçimi  onun  yorumunu  hiç  etkilememeli  midir?  Yani  ayetleri  yorumlayan 

kişi  tamamen  nesnel  olmalı  ve  kendi  özelliğini  hiçbir  şekilde  yansıtmamalı  mı?  Bu 

soruya tamamen evet demek farklı bakış açılarını yok etmek anlamına gelir. O halde 

algı-yorum  ilişkisi  ne  olmalıdır?  Ya  da  yorumcu  ne  kadar  nesnel  ne  kadar  öznel 

olmalıdır? Burada denge şu ölçüler doğrultusunda sağlanabilir: 

Her  yorumda  muhtemel  olan  ve  anlam  zenginliğine  bir  katkı  olarak  görülen 

öznelliğin olağan seviyede kalabilmesi ve yorumcunun keyfi davranmaması için bazı 

ilkeler  göz  ardı  edilmemelidir.  Bu  ilkeler;  yorumun  yeterli  birikime  dayanması, 

kastedilen  anlamı  tespit  amacıyla  yapılması  ve  bir  yöntemin  takip  edilmesidir. 

Kısacası  neyin,  niçin  ve  nasıl  yorumlanacağı  sorularına  cevap  aranmalıdır.  Daha 

sonra  da  elde  edilen  cevaplar  doğrultusunda  uygulama  safhasına  geçilmelidir.  Bu 

                                                        

24

  “İnsanların  en  hayırlıları  benim  çağımdakiler,  sonra  onları  takip  edenler,  yine  sonra  onları  takip 

edenlerdir…” Müslim, Fedâilü’s-sahâbe, 212. 

25

 Mehmet Azimli, 

Ahir Zaman Kâbusu

, Kur’an’i Hayat Dergisi, Ocak-Şubat 2017, sayı:51, s.50, 

26

  Abdulkerîm  el-Kuşeyrî, 

er-Risâletü'l-Kuşeyriyye/Kuşeyri  Risalesi

,  Terc.  Muhammed  Coşkun,  İlk 

Harf Yayınevi, İstanbul 2013, s.14. 

---

safhada yorumlanan ayetle ilgili dilbilimsel ilkeler ve bağlamsal unsurlardan oluşan 

objektif  bilgiler  kullanılmalı  ve  kastedilen  anlamı  tespit  amacından  ödün 

verilmemelidir.  Bunlara  riayet  edilmesi  yorumun  yönünü  ayetten  muhataba  doğru 

çevirecek  ve  ulaşılan  sonuç  ayetten  kastedilen  anlam  olacaktır.  Aksi  takdirde  yani 

metodik  hareket  tarzının  prensipleri  durumundaki  bu  ilkeler  gözetilmediği  zaman 

ayet,  yorumcunun  ona  yüklediği  anlamın  taşıyıcısı  konumuna  indirgenecektir.  Yani 

yorumun  yönü  ayetten  muhataba  değil  muhataptan  ayete  doğru  olacak  ve  ortaya 

konan sonuç, ayetten tespit edilen değil ayete yüklenen anlam olacaktır

.

27

 

Algı ile yorum arasındaki bağ ve denge, öznellik ile nesnellik arasındaki denge 

gibi  olmak  zorundadır.  Bu  denge  bozulduğu  zaman  algı,  yorumu  kontrolü  altına 

almakta,  ayetten  anlaşılan  sadece  ve  sadece  algı  sahibinin  algılama  biçimi  ile  sınırlı 

kalmaktadır.  Algıyı  olumsuz  olarak  etkileyen  faktörler,  algıyı  yönlendirmek  için 

yapılan  algı  operasyonları  ve  algı  yönetimi  faaliyetleri  yorumu  büyük  ölçüde 

etkilemekte  ve  yapılan  yorum,  asıl  hedeften  muhatabı  uzaklaştırmaktadır.  Hatta 

yorum sahipleri birbirlerini hakkın dışında kalmakla ve Allah’ın lanetini hak etmekle 

itham  etmişlerdir.  Ehlisünnet-Şia  arasındaki  hilafet/imamet  meselesiyle  başlayan 

görüş  ayrılığı  ve  bu  görüş  ayrılığı  üzerinden  oluşturulan  algılar  yüzünden  her  iki 

tarafın  mensupları  birbirlerine  reddiyeler  yazmışlar  ve  bu  reddiyelerde  birbirlerini 

suçlamışlardır.

28

  Günümüzde  de  bunun  sona  erdiğini  söylemek  mümkün  değildir. 

Özellikle  siyasal  gelişmelerin  akideye  bağlı  olarak-  geçmişte  yapıldığı  gibi- 

yorumlanması bu çatışmaları daha da körüklemektedir. 

“Hiçbir okuma bütünüyle masum değildir” sözü doğru kabul edilse bile, masum 

olmayan okumayla ön yargılı okumanın birbirinden ayrılmasının da zorunlu olduğuna 

inanıyoruz.  Genelde  bilişsel  işlerde  ve  de  daha  özel  olarak  da  metin  tercümelerinde 

masumiyet  karinesinin  pek  geçerli  olmayacağı  muhakkaktır.  Ancak  ön  yargılı 

okumanın ideolojiden başka hiçbir izahı bulunmamaktadır.

29

 

Yorum  yapılırken  bir  ilke  konulmuşsa  önce  bu  kuralı  koyanın  ona  uyması 

gerekir.  Aksi  halde  sizin  bir  kavrama  algınız  doğrultusunda  yüklediğiniz  anlam  ne 

kadar doğruysa  bir  başkasının kendi  algısı doğrultusunda ona bir anlam  yüklemesi o 

kadar  doğru  olur.  Örneğin  “Sırat-ı  müstakim”  kavramını,  “Ehlisünnet”  olarak 

yorumlamak

30

 doğru ise aynı kavramı “emiri’l mü’minin ve onu tanımaktır” diyen şii 

                                                        

27 

Fatih Tiyek, 

Kur’an Ayetlerinin Yorumunda Öznellik Sorunu

, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 13 

Sayı:1 (2016), s.178. 

28

  Bu  konuda  daha  geniş  bilgi  ve  örnekler  için  bkz:  Mustafa  Öztürk, 

Tefsirde  Ehl-i  sünnet  ve  Şia 

Polemikleri

, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2015, s.8-12. 

29

  Tuğrul  Tezcan, 

Te’vil  Mi,  Tahrif  Mi?  Politik  Düşünce  Eksenli  Kur’an  Ayet  ve  Kavramları 

Bağlamında  Modernist  Algının  Eleştirisi

,  Uluslararası  Yanlış  Algılar  ve  Doğru  İslam  Sempozyumu, 

28-30 Ekim 2016, Şanlıurfa, s.356. 

30

 Ebu Muhammed Huseyn b. Mesud el-Beğavi, 

Mealimu’t-Tenzil

, Dar Taybe, Riyad 1409/1988, I/54; 

Takıyyuddin  Ahmed  b.  Abdulahalim  İbn  Teymiye, 

Mukaddimetun  fi  Usuli’t  -Tefsir

,  Takkik: 

(Adnan Zerzur), Dımaşk 1392/1973, s.42 

---

yorum

31

 da doğru olmalıdır. Ancak ayeti umum üzere almak ve “İslam” veya “İslam 

milletinin yolu”

32

 olarak tanımlamak, daha doğrudur.

33