O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

 Plastmassalardan detallar tayyorlash 

---

 
155 
Plastik  massalardan  turli  shakldagi  va  o‘lchamdagi  detallarni    tayyorlashda  
qator    texnologik  usullar      mavjud    bo‘lib,    ular  ichida  bosim  bilan  quyish,  siqib 
chiqarish, presslash usullari ko‘proq tarqalgan. 
1.  Quyish    usuli      mashinasozlikda  termoplastik  plastmassalar      (polietilen,  
viniplast,    polistirol,    poliamid  va    boshqalar)  dan  turli  shakl  va  o‘lchamdagi 
detallar tayyorlashda qo‘llaniladi.  1-rasmda  bunday  mashinaning   tuzilishi   va   
ishlashi sxematik tarzda keltirilgan. 
  Sxemadan  ko‘rinadiki,  bunker  7  ga  kiritilgan  granula  yoki  kukun  materialni 
dozator 
8 
dan elektr qizdirgich 
4 
li silindr 
5 
ga uzatadi. Plunjer 
6 
ning chapga  
 
1.1-jadval 
material 
Zichligi , g/sm
3 
CHo‘zilishiga 
puxaligi, 
kgk/mm
2 
Nisbiy 
uzayishi,% 
Qattiqligi  NV, 
kgk/mm
2
 
Zarbiy 
qovushqoqligi, 
kgk/sm
2
 
Martens 
bo‘yicha 
issiqlikka 
damliligi 
Termoplastik  plastmassalar 
Polietilin  
Pliamidlar 
Fotoroplas-4 
Plivinil-xlorid 
Organik shisha 
0,93 
1,1-1,4 
2,3 
1,5 
1,2-1,8 
0,8-1,4 
5-10 
1,6-3,1 
5-7 
4 
100-300 
100-300 
250-400 
250-400 
4 
1,4-2,5 
10-15 
3-4 
- 
17 
20-160 
100-170 
100 
100 
20 
110 
80-120 
260 
170 
80-95 
Termoreaktiv plastmassalar 
Fenolformaldegitlar 
Epoksidlar 
Poldiefirlar 
Getinaks 
Tekstolit  
1,2-1,6 
1,2-1,7 
1,3-1,4 
1,0-1,4 
1,4 
1,5-3,5 
2,8-7 
4,2-7 
8-10 
6,5-10 
1-5 
3-6 
2 
- 
1-3 
25-30 
- 
10-20 
25-30 
20-35 
1 gacha 
1 gacha 
1 
13-15 
25-30 
125 
- 
- 
150 
120 

---

 
156 
 
 
yurishida  bu  material  silindrning  qizigan  zonasiga  o‘tib  150—300°  temperaturada 
qizib suyuqlangach, soplo 
3 
orqali 10—200 MPa bosimda pressforma 
1 
bo‘shlig‘i 
2 
ni to‘ldiradi. 
U  yerda  bir  necha  sekund  saqlangandan  so‘ng  plunjer  6
 
dastlabki  joyiga 
qaytarilgach,  pressforma  ajratilib  detal  olinadi.  Bu  usul  serunumligi  (5—20  s.  da 
detal  olish),  mahsulotning  geometrik  aniqligi  va  tashqi  yuzasining  juda  tekisligi 
sababli mexanik ishlov berish talab etilmaydi. 
Termoplastlardan  tayyorlangan  buyumlarni  juda  yuqori  bo`lmagan  hariratlarda 
qayta  ishlab  boshqa  shakldagi  buyumlar  tayyorlash  mumkin.  Reaktoplastlardan 
tayyorlangan  buyumlarni  qayta  eritib  boshqa  buyum  tayyorlksh  mumkin  emas  . 
bunga  uning  tarkibidagi  elementlarning  erish  temperaturalaridagi  uchuvchanligi  , 
barqaror  xossalarga  ega  bo`lmasligi  va  eritish  jarayoning    zararli  ekenligi  bilan 
asoslanadi.Sanoatda  termoplastlar  kimyo  ,  oziq-ovqat  ,  farmasevtika  sohalarida  
keng  qo`laniladi.reaktoplastlar  esa  ayrim  mehanik  xossalarining  yuqoriligi  sababli 
elektrotexnika,  elektr  simlarining  izolyatsiyasi  va  turli  jihozlarning  korpuslarini 
tayyorlashda qo`llaniladi. 
Thermosetting  plastics  formed  into  a  permanent  shape  and  cured  or  “set”  by  a 
chemical reaction cannot be remelted and reformed into another shape but degrade 
or  decompose  upon  being  heated  to  too  high  a  temperature.  Thus,  thermosetting 
plastics  cannot  be  recycled.  The  term