O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Uglerodli molekulalar 
Ko‘pchilik  polimerlar  organik  birikmalar  asosida  bo‘lganligini  xisobga  olgan 
xolda biz ularning strukturasini belgilovchi omillarni bilib olishimiz kerak. YA’niy, 
ko‘pgina  organik  birikmalar  asosan  uglerod  va  vodorod  atomlari  birikmasidan 
tashkil topadi. Bu atomlar o‘zaro kovalent bog‘lar bilan bog‘langan, undan tashqari 
vodorod  atomi  bitta  elektron  bilan  bog‘lanadi.  Birlamchi  kovalent  bog‘,  ikkita 
birlashuvchi  atomlar  bittadan  elektron  berganida  xosil  bo‘ladi.Masalan  metan 
molekulasi misolida ko‘rishimiz mumkin. 
 
 
Ikkilamchi  va  uchlamchi  bog‘lar  xosil  bo‘lishda  o‘z  navbatida  ikkita  yoki 
uchta  elektron  juftliklar  ishtirok  etadi.    Masalan,  etilen  molekulasini  tuzilishini 
ko‘rib chiqsak, bu erda ikkita uglerod atomi ikkilamchi bog‘ bilan va ikkita vodorod 
atomi bilan bog‘langan.  
 

---

 
152 
Bu erda bitta chiziq birlamchi bog‘, iikita chiziq esa ikkilamchi bog‘gi bildiradi. 
Uchlamchi bog‘ga misol qilib etilenni keltirishimiz mumkin S
2
N
2
.  
 
Ikkilamchi  yoki  uchlamchi  bog‘  bor  birikmalar 
to‘yinmagan 
birikmalar 
deyiladi.  Bu  degani  atomlar  maksimal  birikishga  ega  emas  va  yana  uziga  kabi 
atomlar  bilan  birikishi  mumkin  bo‘ladi. 
To‘yingan
  bog‘lar  xaqida  gapiradigan 
bo‘lsak  bu  bog‘larga  atomlarning  birikishi  faqatgina    o‘rin  almashininish  xisobiga 
borishi mumkin.  
Ba’zi bir uglevodorodlarning vakillari oddiy parafinlarni xosil qiladi, bularga 
quyidagi  uglevodorod  qatori  kiradi:  metan  SN
4
,  etan  S
2
N
6
,  propan  S
3
N
8
,  butan 
S
4
N
10
.  Molekulalarning  tarkibi  va  tuzilishi  8.1-jadvalda  keltirilgan.  Tarkib  jixattan 
bir xil bo‘lgan uglevodorodlarning tuzilishi turliga bo‘lishi mumkin, buni