Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

Синфда ўқиш методикаси 
 
Ўқиш дарсларининг мақсад ва вазифалари,
таълимий - тарбиявий аҳамияти 
Бошланғич синфларнинг ўқиш дарслари ўз моҳияти, мақсад ва вазифаларига кўра таълим 
тизимида алоҳида ўрин тутади. Негаки унинг заминида саводхонлик ва ахлоқий-таълимий тарбия 
асослари туради. Шунинг учун ҳам бошқа предметлар таълимини ўқиш таълимисиз тасаввур 
қилиб бўлмайди. ўқувчи матнни тўғри, тез, тушуниб ўқиш, мазмунини ўзлаштириш билан илк бор 
ўқиш дарсларида юзлашади. 
Ўқиш дарслари орқали ўқувчиларнинг Давлат таълим стандартлари (ДТС) талаблари бўйича 
ўзлаштиришлари кўзда тутилган ўқув-билув кўникма-малакалари ҳамда билимларни 
эгаллашларига йўл очилади. Айнан ўқиш таълимида инсоннинг, аввало, ўзлигини, қолаверса 
оламни англашга бўлган интилишларига туртки берилади. 
Шу мақсадда «Ўқиш китоби» дарсликларига она табиат, атрофимизни ўраб турган олам, 
Ватанимиз тарихи ва бугунги қиёфаси, катталар ва болалар ҳаёти, меҳнатсеварлик, истиқлол ва 
миллий-маънавий қадриятлар, халқлар дўстлиги ва тинчлик каби турли мавзулар бўйича 
атрофлича тушунчалар беришга мўлжалланган бадиий, ахлоқий-таълимий, илмий-оммабоп 
асарлар киритилади. 
Ўқиш дарслари савод ўргатиш даврида ўқувчиларни бўғин, сўз ва гаплар билан таништириш 
ва уларни ўқиш, расмлар асосида ҳикоя қилиш тарзида уюштирилса, ўқиш техникаси 
эгаллангандан сўнг ўқиш муайян мавзулар бўйича танланган бадиий, илмий-оммабоп матнлар 
юзасидан олиб борилади. 
Бошланғич таълим бўйича ДТС ва «Она тили» ўқув дастурида ўқиш таълими олдига 
қўйилган талабларни амалга ошириш синфда ўқишни тўғри ташкил қилиш, ўқитиш босқичлари, 
тамойиллари ва методлари, биринчи навбатда, илғор педагогик технологиялардан ўринли 
фойдаланишга кўп жиҳатдан боғлиқдир. 
Маълумки, синфда ўқиш асосида бадиий ва илмий-оммабоп матнлар туради. Ўқувчиларни 
матн билан таништириш ўқишга тайёргарлик босқичидан бошланади. 
Тайёргарлик босқичи ёзувчилар ҳақида маълумот бериш, ўқувчиларни асарда 
тасвирланадиган воқеа-ҳодисаларни идрок қилиш, асар пафосини ҳис этиш, нотаниш ва кўп 
маъноли сўзлар, мураккаброқ тарздаги образли ифодаларни изоҳлаш каби масалаларни ўз ичига 
олади. Агар асар йил фасллари ҳақида бўлса, табиат қўйнига саёҳат уюштириш ҳам синфда ўқиш 
муваффақиятини таъминлашга хизмат қилади. 

---

Матн билан дастлабки танишувдан сўнг қуйидагича саволлар билан мурожаат қилиш дарсда 
ўқувчиларнинг фаоллигини оширади: 
1. Ҳикоядаги қайси эпизодни қизиқарли деб ўйлайсиз? 
2. Ҳикоя қаҳрамонларидан қайси бирининг хатти-ҳаракатини маъқуллайсиз? Қайси 
бирининг феъл-атвори, ўзини тутиши сизга ёқмади? 
3. Ҳаётда шундай кишиларни учратганмисиз? 
Синфда ўқишнинг муваффақиятини таъминлайдиган омиллардан яна бири танлаб ўқишдир. 
Масалан: 3-синфда Х. Тўхтабоевнинг «Ҳасса» ҳикояси билан танишиш жараёнида Қобил 
бобонинг саволларига Шавкатнинг жавоблари ёки С. Анорбоевнинг «Баҳс» ҳикоясидаги 
болаларнинг баҳслашиши эпизоди юзасидан ўқитувчи топшириғига кўра мазкур ўринларни 
танлаб қайта ўқилиши натижасида ушбу асарларнинг бадиий эстетик қимматини чуқурроқ 
ўзлаштиришга эришилади.
«Ўқиш китоби» дарсликларидан турли мавзудаги асарлар ўрин олган. Ватанпарварлик, 
атрофимиздаги олам, меҳнатсеварлик кабилар ўқиш дарсликларидаги кенг қамровли мавзулардан 
бўлиб, 2-синфда «Она юртим-олтин бешигим» бўлимига киритилган «Ўзбекистоним» (Ҳ. 
Имонбердиев), «Истиқлол» (Ж. Жабборов), «Ўлка» (Э. Воҳидов), «Юр тоғларга» (У. Носир), 3-
синфда «Она битта, Ватан ягона» бўлимидаги «Ватанни суймак» (А. Авлоний), «Ватан 
мўътабардир» (Х. Даврон), «Билиб қўйки, сени Ватан кутади» (Тоҳир Малик), 4-синфда 
«Ўзбекистон - Ватаним маним» бўлимидаги «Серқуёш ўлка» (З. Диёр), «Иқболи буюксан»