Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

 
 
Ўқиш турлари 
 
 
Бошланғич таълимда ўқишнинг уч туридан фойдаланилади: 
1. Овозли ўқиш. 
2.Ичда ўқиш. 
3. Шивирлаб ўқиш 
Овозли ўқиш овозга асосланган ўқиш бўлаб, ундан таълим жараёнида кенг фойдаланилади.
Овозли ўқишнинг якка, жўр ва ролларга бўлиб ўкиш у4суллари мавжуд. Ёд айтиш ҳам 
овозли ўқишнинг бир шаклидир. 

---

Ичда ўқиш ҳам товушга асосланган , лекин унда овозсиз ўқилади.
Шивирлаб ўқиш ярим овоз билан ўқишдир.Малакали китобхон ўқишнинг ҳар уч турини
билиши зарур.
Овозли ўқишнинг ҳам, овозсиз ичда ўқишнинг ҳам, шивирлоаб ўқишнинг ҳам ўз қўлланиш 
ўрни ва афзалликлари ҳамда камчиликлари бор. Масалан, 2- синф ўқувчмлари ичда ўқиганда кам 
сўз ўқийди, сўзнинг маъноларини тушунмай қолади, ўқиганларининг мазмунини тўлиқ ўзлаштира 
олмайдилар. Психологик изланишлар ўқишни энди ўрганаётган ўқувчилар ўқилаётган матнни 
тушуниб боришлари учун эшитиш сезгисига ҳам сезганликларини кўрсатганлар. Иккинчидан, 
иккинчи синф ўқувчиларида ўқиш кўникмалари яхши шаклланмагани учун ичда ўқиш жараёнида 
айрим сўзларни нотўғри ўқиш натижасида унинг маъносини тушунмаганлар. Шуларни назарда 
тутган ҳолда 1- 2- синфлар овозли ва шивирлаб ўқишдан фойдаланилади.
3-4- синфларда овозли ўқиш билан бирга ичда ўқишдан ҳам фойдаланилади. 3-4- синфлар 
ичда ўқиш анча самарали бўлади. Лекин бу синфларда ичда ўқиш механик ўқишга айланмаслиги 
керак. Ичда ўқиш бирор мақсадга йўналтирилиши керак, яъни турли топшириқлар асосида ичда 
ўқитилиши лозим. Масалан, «Шеърни ичингизда ўқиб, ифодали ўқишга тайёрланинг.»,»Ҳикояни 
ичингизда ўқинг , маъноси тушунарсиз сўзларни луғат дафтарингизга ёзинг.», «Луғатдан 
фойдаланиб, уларнинг маъносини изоҳлашга ҳаракат қилинг». 
-Ҳикояни ичингизда ўқиб,уни қисмларга бўлинг. 
-Ичингизда ўқиб, овоз чиқариб тўғри ўқишга тайёрланинг. 
-Ичингизда ўқинг. Табиатни нг кўриниши тасвирланган ўринни топинг. 
Бу топшириқлар синфдан синфга ўтган сари мураккаблашиб боради. Бунда ўқувчиларнинг 
асарни қанчалик идрок этганликлари текширилиб бори лиши зарур. Ичда ўқиш қуйидаги 
афзалликларга эга: 
1. Бир вақтнинг ўзида бутун синф ўқувчилари ўқийди. 
2. Ўқувчиларда асар матни устида мустақил ишлаш кўникмалари такомиллашади. 
3. Ўқитувчи ҳар бир ўқувчининг мустақил ишлаш жараёнида ўзлаштириш даражасини 
аниқлайди. 
4. Ичда ўқишда онгли ўқишга талаб , эътибор кучаяди. 
Ичда ўқишда ўқитувчи ўқувчилар ўқишидаги камчиликларни аниқлай олмайди. Бу ундан 
фойдаланишдаги камчиликдир. 
Овозли ўқишнинг афзалликлари қуйидагилар: 
1. Ўқитувчи ўқувчиларнинг хато ва камчиликларини , ўқиш кўникмаларини аниқлай олади. 
2. Кичик ёшдаги ўқувчилар овоз чиқариб ўқисалар, матн мазмунини тез тушуниб оладилар. 
3. Овозли ўқишдан китобхон эстетик завқ олади. 
4. Овозли ўқишда ифодалиликка ката эътибор берилади. 
5. Овозли ўқиш ўқувчилар луғатини бойитиш ва нутқини ўстиришда ката аҳамиятга эга.
Мактабда ўқишнинг бу уч тури навбатма навбат алмаштириб турилади. 1-2- синфларда 
овозли ва пичирлаб ўқишдан ичга ўқишга ўтилса, 3-4- синфларда ичдан ўқишдан овозли ўқишга 
ўтилади. 3-4- синфларда ўқишнинг турларидан фойдаланишда чегара қўйилмайди. 
Бошланғич синфларда ўқишнинг ҳамма турига бир хил талаб қўйилади, яъни ўқиш тўғри 
бўлиши, тез, онгли ва ифодали бўлиши зарур.