Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

Бадиий асарни ўқишга тайёргарлик 
Асарни ўқишга киришишдан олдин ўқувчиларни бадиий асарни ўқишга тайёрлаш лозим 
бўлади. Чунки ўқувчилар асар мазмунини тўғри идрок этишлари учун ҳаёт ҳақида маълум 
тасаввурга эга бўлишлари зарур. Бунинг учун тайёргарлик ишлари ўтказилади. Тайёргарлик 
ишларининг вазифалари қуйидагилар: 
1. Ўқувчиларнинг асарда акс эттирилган воқеа-ҳодисалар ҳақидаги тасаввурларини 
бойитиш, матнни онгли идрок қилишга таъсир этадиган янги маълумотлар бериш, бадиий асарда 
тасвирланган далилларни ўқувчиларнинг ўз ҳаётида кузатганлари билан боғлай олишларига 
шароит яратиш. 
2. Ёзувчининг ҳаёти ва ижодига қизиқиш уйғотиш. 
3. Ўқувчиларни асарни ҳиссий идрок этишга тайёрлаш. 
4. Асар мазмунини тушунишга халал берадиган сўзларнинг луғавий маъноларини 
тушунтиришдан иборат. 
Тайёргарлик ишларининг шакллари хилма-хил бўлиб, ўқитувчи асар мазмуни ва шароитга 
қараб иш турини танлайди. Тайёргарлик даврида нималар ҳақида маълумот бериш мақсад 
қилинган бўлса, аввало ўқувчиларнинг ўзларидан улар ҳақида билганлари сўраб 
аниқланади.Масалан, ”Китобга ихлос” асарини ўқишга тайёргарликда ўқувчиларнинг дастлабки 
билимлари қуйидагича аниқланади: 
Ўқитувчи: Бугун биз Ватанимизнинг ўтмишига саёҳат қиламиз. Саёҳатимиз ухоро шаҳрига 
бўлади. Саёҳатчилар икки гуруҳга бўлинади. Бухоро дарвозалари очилиши учун бир неча 
тилсимларни ечишимиз зарур. Бунинг учун ҳар бир гуруҳ ўзига берилган савол-топшириқларни 
бажариб, шоҳсупага кўтарилиши зарур.
1- гуруҳ учун савол-топшириқлар: 
1.Тарихда яшаган буюк олимлар, шоирлар, ёзувчилар, саркардалардан кимларни биласиз? 
2. Бухорода қайси буюк шахслар яшаган?
3. Бухородаги тарихий бинолар, жойлар номини айтинг.
2
Зуннунов А. ва бошº. «Адабиёт ¢ºитиш методикаси» - Т.: ¡ºитувчи, 1992, 160 - бет. 

---

2- гуруҳ учун ҳам шу тарздаги савол- топшириқлар берилади ёки ҳар икала гуруҳ учун шу савол-
топшириқлар берилиб, ”Ким олдин шаҳсупага етиб боради?” шарти қўйилади. 
Доскага буюк шахслар портрети, тарихий жойлар тасвирланган расмлар илиб қўйилади. 
Экскурсия. Бу иш туридан табиат тасвирига бағишланган ёки ишлаб чиқариш, қурилиш, 
шаҳар, қишлоқ ҳаётига, касбга доир мавзулар ва тархий асарлар ўрганилганда фойдаланиш 
мумкин. Чунончи, 1-синфда “Иссиқхонада”, 2-синфда “Метрополитен” каби мавзуларни 
ўрганишдан олдин экскурсия қилиш мақсадга мувофиқ.Экскурсия ўқувчиларнинг асарда ифода 
этилган ҳодисаларни аниқ ва онгли ўзлаштиришларига ёрдам беради, билимларини 
чуқурлаштиради, табиат ҳодисаларини кузатиш ва уларни аниқ тасвирлаш кўникмаларини 
шакллантиради. 
Экскурсия болаларда табиатга меҳр уйғотади, уни севиш ва табиат эҳсонларини асраш 
ҳиссини тарбиялайди.
Ишлаб чиқариш корхоналарига, музей кабиларга экскурсиялар эса тарихий воқеаларнинг 
тўғри идрок этишларини таъмитнлайди; катталарнинг машаққатли меҳнати билан таништиради; 
ўқувчида меҳнатга муҳаббат уйғотади; касбга йўналтиради.