Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

 
 
 
 
Кичик ёшдаги ўқувчиларнинг бадиий асарни идрок этишдаги психологик 
хусусиятлари 
 
Бошланғич синфларда бадиий асарни таҳлил қилиш методикасида кичик ёшдаги 
ўқувчиларнинг бадиий асарни идрок қилишидаги психологик хусусиятлар ҳисобга олинади. 
Психолог олимларнинг текширишларидан маълум бўлишича, асарни идрок қилишга , билим 
олишга хизмат қиладиган компонентлар билан бирга , уни эмостионал-эстетик ҳис этиш ҳам 
киради.Бадиий асарни яхши идрок этиш учун уни тушунишнинг ўзигина етарли эмас. Асарни 
идрок этиш мураккаб жараён бўлиб, асарга унда тасвирланган воқеликка қандайдир 
муносабатнинг юзага келишини ўз ичига олади. Психологик текширишлар натижасида кичик 
ёшдаги ўқувчиларнинг адабий қаҳрамонларни идрок этиши ва баҳолашидаги психологик 

---

хусисиятлари ўрганилган ва улар адабий қаҳрамонга икки хил муносабатда бўлишлари 
аниқланган: 
1.Адабий қаҳрамонга эмостионал муносабат; 
2. Элементар таҳлил қилиш. 
Асарда қатнашувчи шахсларга баҳо беришда ўқувчилар ўз шахсий ва ахлоқий 
тушунчаларидан фойдаланадилар. Бундай ахлоқий тушунчалар кичик ёшдаги ўқувчиларда 
чегараланган бўлади, албатта. Улар ахлоқий сифатлардан ботирлик, тўғрилик, меҳнатсеварлик, 
яхшилик тушунчаларини кўп ишлатадилар. Қаҳрамонларнинг бошқа сифатларини тасвирлаш учун 
уларнинг сўз бойликлари етишмайди. Ўқитувчининг вазифаси ўқувчилар билан таҳлил қилиб, 
улар нутқига персонажларнинг ахлоқий, интеллектуал, эмостионал сифатларини тасвирловчи 
сўзларни кирита боришдан иборат. Бу адабий қаҳрамонларнинг характерини яхши ёритиш
шартларидан бири ҳисобланади. 
4- синфда ”Қодир биланСобир» ҳикоясидаги Қодир ва хусусиятларини очишда элементар 
таҳлилга танлаб ўқиш асосида тармоқлаш усулидан фойдаланиб ўргатилиши мумкин.Ўқитувчи 
ўқувчиларга берган саволларига жавобни доскада тармоқлаш усулида ёритиб болради. Масалан, 
Қодир қандай бола? Қодирнинг мақтанчоқлиги тасвирланган ўринни топиб ўқинг. Қодирнинг 
қўрқоқлиги ифодаланган ўринни топиб ўқинг. Қодирнинг ёлғон гапини Собир қандай тўғрилади? 
Шу ўринни топиб ўқинг. Қодирнинг зўравонлиги ифодаланган ўринни топиб ўқинг. Ўқиган 
қисмларингиз асосида Қодирнинг хусусиятларини исботлаб беринг. Шу саволлар асосида доскада 
қуйидаги жадвал ҳосил бўлади: 
Папкасининг чанги билан синфга
Четдан қўрқиб қочади кирмоқчи бўлади 
Қўрқоқ тозаликка риоя қилмайди 
Қодир мақтанчоқ командир
бўламан 
зўравон ёлғончи дарсдан кечикканда
ёнидагиларни туртади одамдай балиқларни тутиб олганман 
Ўқиш дарсларида ўқилаётган асарнинг онгли ўзлаштирилишини таъминлашда 
ўқувчиларнинг психологик хусусиятларини ҳисобга олиш зарур.