Transport inshootlarini loyihalash va

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

4 
 
1-BOB. KO‘PRIKLAR HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR 
 
1.1. Ko‘priklarning asosiy turlari 
 
Transport 
magistralini 
biron-bir 
to„siq 
ustidan 
o„tkazishni 
ta‟minlaydigan inshoot ko„prik deb ataladi. 
Ko„prik  o„tuvi  ko„prikni  va  u  bilan  bog„liq  inshootlar  –  yaqinlashuv 
ko„tarmalari,  suv  oqimini  yo„naltiradigan  regulyasion  inshootlar  va 
qirg„oqni mahkamlaydigan qurilmalarni o„z ichiga oladi (rasm 1.1). 
 
 
 
 
 
Rasm 1.1. Ko„prik kechuvi:  
1-ko„prik;  
2-yaqinlashuv ko„tarmasi;  
3-oqim yo„naltiruvchi damba; 
4-traversa 
 
 
Ko„prik  inshooti  (rasm  1.2)  qirg„oq  va  oraliq  tayanchlar  hamda 
tayanchlar  orasini  yopib,  vaqtinchalik  yuklardan  tushayotgan  og„irlikni 
tayanchlar  orqali  zamin  gruntiga  uzatadigan  oraliq  qurilmalardan  tashkil 
topgan  (rasm  1.2).  Oraliq  qurilmalar  ustiga  transport  vositalari  harakat 
qiladigan ko„prik polotnosi joylashtiriladi. 
Ko„priklarning eng muhim o„lchamlari va turlari quyidagilardir: 

 
kichik ko„prik – ko„prikning to„la uzunligi 25m gacha bo„lganda; 

 
o„rta  ko„prik  –    ko„prikning  to„la  uzunligi  25  dan  100m  gacha 

---

5 
 
bo„lganda; 
 
Rasm 1.2. Ko„prik sxemasi: 1-chetki tayanch; 2-qayir oraliq qurilmasi; 3-o„zan oraliq 
qurilmasi; 4-oraliq tayanch; 5-qoziqli poydevor 
 

 
katta ko„prik – ko„prikning to„la uzunligi 100m dan katta bo„lganda; 

 
ko„prikning uzunligi – ko„prik chetki tayanchlarining tashqi qirralari 
bo„yicha o„tgan o„qlar orasidagi masofa;  

 
ko„prikning  sof  oralig„i 
L
0
  –  suvning  pastki  sathi  (SPS)  va  suvning 
yuqori  sathi  (SYuS)  orasidagi  o„rtacha  chiziq  bo„yicha  oraliqlar  sof 
uzunligi (ya‟ni suv o„tish chizig„i) yig„indisi;  

 
ko„prik balandligi 
H 
– SPS dan harakat yuzasigacha bo„lgan masofa;  

 
ko„prik  osti  sof  balandligi 
H
0
  –  SYuS  dan  oraliq  qurilma  ostigacha 
bo„lgan masofa;  

 
ko„prikning qurilish balandligi 
h
 – rels ostidan (qatnov qismi ustidan) 
oraliq qurilma ostigacha bo„lgan masofa. 

 
tayanchning  balandligi  –  tayanch  tepasidan  gruntgacha  bo„lgan 
masofa; 

 
hisobiy oraliq – oraliq qurilmaning ikki qo„shni tayanchlarga   
tayanish o„qlari orasidagi masofa; 

 
ko„prikning  kengligi  –  ikki  tomondagi  panjaralar  orasidagi  ochiq 
masofa;  

 
oraliq  qurilmaning  kengligi  –  eng  chetki  bosh  to„sinlar  o„qlari 

---

6 
 
orasidagi masofa; 

 
qatnov  qismining  kengligi  –  havfsizlik  polosalari  ichki  qirralari 
orasidagi masofa; 

 
qatnov polotnosining kengligi – to„siqlar orasidagi masofa; 

 
yaqinlashuv  yo„l  izlari  –  ko„prikka  ikki  tarafdan  tutashgan  yo„l 
uchastkalari  (kichik  ko„priklar  uchun  –  50m,  o„rta  ko„priklar  uchun  – 
200m, katta ko„priklar uchun – 500m); 

 
eski  ko„priklar  –  1907  yilgacha  bo„lgan  me‟yorlar  bo„yicha  
hisoblangan va 100 yildan ortiq ekspluatatsiya qilinayotgan ko„priklar; 

 
yo„l  o„tkazgich  –  bir  transport  magistralini  boshqasi  ustidan  turli 
sathda o„tkazish uchun mo„ljallangan ko„prik inshooti; 

 
viaduk – yo„lni chuqur jarlik (dara) ustidan o„tkazishga mo„ljallangan 
ko„prik inshooti; 

 
akveduk – suv o„tkazish uchun mo„ljallangan ko„prik inshooti; 

 
estakada  –  yo„lni  er  sathidan  biron  bir  balandlikda  o„tkazish  uchun 
mo„ljallangan ko„prik inshooti; 

 
tayanch  qismi  –  tayanchlar  ustida  joylashgan,  oraliq  qurilmadan 
tushgan yukni tayanchga uzatadigan konstruksiya.          
Ko„priklarning  klassifikatsiyasi  quyidagi  belgilar  bo„yicha  amalga 
oshiriladi: 
- vazifasiga ko„ra – temir yo„l (rasm 1.3,
a
), avtoyo„l (rasm 1.4), shahar 
(rasm  1.8),  piyoda  (rasm  1.9)  ko„priklari  va  aralash  (temir  va  avtoyo„l 
trasporti  uchun,  rasm  1.16),  maxsus  (quvur  o„tkazgichlar  va  boshqa 
kommunikatsiyalar uchun) ko„priklar. 
-  statik  sxemasiga  va  yuk  ostida  ishlash  xarakteriga  ko„ra  –  to„sinli 
qirqilgan  (rasm  1.3.