Gidromeliorativ

To‘liq yig‘ma konstruksiyalar 
– gidromeliorativ, gidro-energetik 
inshootlarning yuqori qismlarini tashkil etadi, ularning asosiy qismini 

---

115
yig‘ma temir-beton elementlari tashkil etadi, ularni yig‘ish jarayonida 
birlashmalar monolit beton bilan yopiladi.
Yig‘ma  temir-beton  elementlari  o‘lchamlari  va  og‘irligini 
belgilashda,  asosiy  e’tibor  yig‘ish  ishlarida  qo‘llanishi  ko‘zda 
tutilgan kran qurilmalari xarakteristikalariga qaratiladi. Element 
va konstruksiyalar og‘irligi, yig‘ish ishlarini bajaradigan kranning 
yuk ko‘tarish qobiliyatidan katta bo‘lmasligi shart. Chunki yig‘ish 
ishlari uchun alohida yuk ko‘tarish qobiliyati yuqori bo‘lgan kranlarni 
o‘rnatish va ulardan foydalanish iqtisodiy jihatdan samarasiz bo‘ladi. 
Ba’zi hollarda, loyihaviy konstruksiyaning og‘irligi asosiy yig‘ish 
ishlarini bajaradigan kran yuk ko‘tarish qobiliyatidan katta bo‘lsa, 
konstruksiya ishchi chizmasiga o‘zgartirish kiritish mumkin, ya’ni 
konstruksiyani ikki yoki undan ortiq elementlarga bo‘lib tayyorlash 
va yig‘ish jarayonida ularni belgilangan texnologiyada birlashtirish 
mumkin. Ammo, shuni ham qayd qilib o‘tish kerakki, gidromelio-
rativ  inshootlar  konstruksiyalarini  mayda  yig‘ma  temir-beton 
konstruksiyalaridan tiklansa, yig‘ish ishlarida mehnat sarfi ancha 
yuqori bo‘ladi. Chunki elementlar birlashgan joylariga ishlov berish, 
betonlash va pardozlash ishlari hajmi ko‘payadi va ko‘p vaqt talab 
qiladi. Shuningdek, elementlar birlashmalari inshootning ojiz qismi 
bo‘lishi va keyinchalik, ulardan suv sizib o‘tish holatlari yuzaga 
kelishi mumkin.
Gidromelioratsiya qurilishida yig‘ma temir-beton konstruk-
siyalari va elementlarini qo‘llash tajribasi shuni ko‘rsatadiki, ularni, 
asosan, inshootlarning gorizontal konstruksiyalarini tiklashda qo‘llash 
maqsadga  muvofiqdir.  Bunday  holatda,  ularning  barcha  texnik 
ko‘rsatkichlari samarali bo‘ladi va oddiy qurilish poligoni sharoitida 
tayyorlash imkoniyati borligi, ulardan iqtisodiy jihatdan samarali 
foydalanishga olib keladi. Inshootlarning vertikal konstruksiyalarida, 
ishchi armaturalarga ega bo‘lgan armopanellar, plitalar, ustunlar va 
hokazo shakllardagi yig‘ma temir-beton elementlaridan foydalanish 
maqsadga muvofiq bo‘ladi.

---

116
Yig‘ma temir-beton konstruksiyalari va elementlari inshootlar 
qurilish maydonlariga avtomobil, faktor yoki ba’zi hollarda temir 
yo‘l transport vositalarida yetkazib berilishi mumkin.
Qurilish  obyektiga  olib  kelingan  yig‘ma  temir-beton  kon-
struksiyalari va elementlarini yig‘ish ishlarini bajaradigan kran ish 
fronti zonasida joylashtiriladi. Ba’zi hollarda yirik yig‘ma temir-
beton konstruksiyalarini transport vositasidan olib, kran yordamida 
inshootga uzatilishi va o‘rnatilishi mumkin. Bunda konstruksiyalarni 
ortiqcha tushirish va ko‘tarish ishlari bo‘lmaydi. Ammo yig‘ma temir-
beton konstruksiyalarini tayyorlash va yig‘ish jarayonlari o‘rtasida, 
o‘zaro aniq bog‘lanish bo‘lishi talab qilinadi. Yig‘ma temir-beton 
konstruksiyalari va elementlarini tashishda va qurilish maydonida 
joylashtirishda, ularning ortiqcha silkinishi, zo‘riqishi, zararlanishiga 
va shikastlanishiga yo‘l qo‘yilmasligi kerak. Shuninig uchun ak-
sariyat yig‘ma temir-beton konstruksiyalari va elementlarida, ularni 
qanday holatda tashish va qurilish maydonchasida joylashtirish 
bo‘yicha maxsus belgilar qo‘yilgan bo‘ladi.
Yig‘ma temir-beton konstruksiya va elementlarini yig‘ish beton 
ishlarini bajarishda qo‘llaniladigan yoki inshootning texnologik 
qurilmalarini montaj qiluvchi kran yordamida bajarish mumkin (GES 
yig‘ma temir-beton elementlarini montaj qilish sxemasi). Shuning 
uchun yig‘ma temir-beton konstruksiyalari va elementlari og‘irligi, 
yuqorida qayd qilingan qurilish jarayonlaridagi kranlar yuk ko‘tarish 
qobiliyatlaridan katta bo‘lmasligi shart.
Yig‘ma temir-beton konstruksiyalari va elementlarini yig‘ish 
ishlari quyidagi jarayonlardan iborat:
– yig‘ma temir-beton konstruksiyasi yoki elementining joylashish 
o‘rnini tayyorlash;
– konstruksiya yoki elementlarni yig‘ish jarayoniga tayyorlash;
– konstruksiya yoki elementlarning loyihaviy ishchi chizmalarga 
mos  kelishini,  tayyorlanishi  va  olib  kelinish  sifatini,  yig
‘
ish 
qurilmalarining to‘g‘riligini tekshirish;
– kran bilan konstruksiya yoki elementlarni ko‘tarish uchun 
kerakli asbob-uskunularni tayyorlash;

---

117
– konstruksiya yoki elementni yig
‘
ish joyiga uzatish;
–  konstruksiya  yoki  elementlarni  o
‘
rnatish  va  vaqtinchalik 
mahkamlash;
– maxsus qurilmalar yordamida konstruksiya yoki elementlarni 
loyihaviy o‘rnashish holatiga keltirish;
– yakuniy mahkamlash va payvandlash ishlarini bajarish va vaq- 
tinchalik mahkamlashlarni yechish;
– konstruksiya va elementlarning inshoot qismlariga biriktirilgan 
joylarini betonlashtirish va ishlov berish.
Yig‘ish jarayonini boshlashdan oldin, eng asosiy talablardan biri 
– konstruksiya yoki elementning hujjatlarini tahlil qilish va, ayniqsa, 
ular massasining yig‘ish krani yuk ko‘tarish qobiliyatiga mos kelishi 
shart.
Yig‘ish ishlari jarayonida dastlabki bosqichdagi konstruksiya 
yoki element to‘liq o‘rnatilib bo‘lmasdan, keyingi bosqich montaj 
ishlariga o‘tish mumkin emas.
Yig‘ma  temir-beton  konstruksiyalaridan  inshootlar  tiklan-
ganda, ularni o‘zaro bog‘lash va mahkamlash eng asosiy va qiyin 
masalalardan hisoblanadi. Yig‘ma temir-beton konstruk-siyalarining 
birlashmalari yig‘ish jarayonida ko‘p mehnat talab qiladi, ya’ni 
konstruksiyadan chiqib turgan armaturalarni to‘g‘rilash, tekislash 
va sifatli payvandlash, birlashmalarga kichik qoliplarni o‘rnatish 
va kam miqdorda beton qorishmasini quyish, zichlash va hokazo 
ishlar ko‘p mehnat talab qiladi. Shunga qaramasdan, konstruksiyalar 
birlashmalari talab darajasida sifatli tekislanishi kerak. Shundagina 
birlashmalardan suv sizib o‘tishi kabi salbiy holatlarning oldi olinishi 
mumkin.

---

118