Gidromeliorativ

2.18-rasm. Qoziqlarning turlari va qoziqli asoslar:
a - ustun qoziq; b - muallaq qoziq; d - qiya qoziqlar; e - qoziqli 
maydon; f - qoziqlar to‘pi; g - qoziqni qoqishda uning atrofi 
gruntining zichlanish sxemasi.

---

119
Agarda  qoziq  yukni  qabul  qilib  atrofdagi  gruntga,  uning 
ishqalanish qarshiligi hisobiga (atrofi va pastki uchi) o‘tkazsa, uni 
muallaq qoziq deb tushuniladi (2.18-rasm, b).
Qoziqning o‘z atrof grunt ta’sirisiz ko‘tarilish mumkin bo‘lgan 
tashqi kuch miqdori uning tutib turish qobiliyati deyiladi. Qoziqning 
tutib turish qobiliyatiga, uning atrofi gruntining zichlanishi ham ta’sir 
etadi. Inshoot maydoni bo‘yicha bir tekisda taqsim langan qoziqlarni 
– qoziqli fundament deyiladi. Bunda qoziqlar inshoot fundamenti 
vazifasi va funksiyasini bajaradi.
Qurilish amaliyotida bir nechta qoziqni bir joyga to‘plab ishlatish 
ham ma’lum. Qoziqlar to‘p-to‘p shaklda ishlatiladi. Bularni qoziqlar 
to
‘pi deyiladi (2.18-rasm, d). Gorizontal yoki qiya kuchlarni qabul 
qilish  uchun  gorizontal  yoki  qiya  qoziqlar  qo‘llaniladi  (2.18-
rasm, e). Bundan tashqari shpunt qoziqlar ham gidromeliorativ 
qurilishida ishlatiladi. Buning uchun qoziqlar qulf moslamasi bilan 
ishlab chiqariladi. Bir qoziq qoqiladi, u yondan qiya qilib qoqiladi 
va shpunt qatorlari hosil qilinadi. Yo‘naltirilgan gorizontal ushlab 
turishni quvvatlovchi va shpunt qatorlarini belgilangan yo‘nalishda 
tutadiganlarini mayak deb tushuniladi.
Qurilishda qo‘llaniladigan qoziqlarning yasaladigan materiallari 
bo‘yicha quyidagi turlari mavjud: yog‘och, temir-beton, metall, beton, 
grunt va kombinatsiyalashgan.
Ularning ko‘proq tarqalganlari yog‘och va temir-beton qoziqlari 
hamda yog‘och va metall shpuntlardir. Ko‘rsatilganlardan tashqari 
tiqib yerga hosil qilinadigan qoziqlar ham mavjud (2.19-rasm).
Qoziq ishlari kompleksiga quyidagilar kiradi: qoziqni yasash; 
ishni  bajarish  uchun  hududni  tayyorlash  va  geodizik  belgilash; 
qurilish maydoniga keltirish, yig‘ish, asbobni rostlash va sinab 
ko‘rish; tayyor qoziqlarni qoqish joyiga tashib kelish; quduqni yoki 
shpunkani botirish (qoqish); qoziqni belgilangan sathda qirqish; 
jihozlar demontaji.

---

120