Beton qorishmasini joylashtirish va parvarishlash
Qorishmani yotqizish jarayonida quyidagilar ta’minlanishi kerak:
– beton bilan kontaktda bo‘ladigan sirtlarni barcha ortiqcha
narsalardan tozalash, yuvish va kerakli darajada namlash;
– beton qorishmasi strukturasi bir jinsli bo‘lishi, bunda be-
tonni qabul qilish, yoyish, uloqtirish jarayonlarida xatolikka yo‘l
qo‘ymaslik;
– yuqori mustahkamlik va zichlikka erishish uchun qorishmani
bir tekisda va sifatli qilib zichlash;
– gidrotatsiya jarayonida yuzaga keladigan beton tanasida-
gi ekzotermik issiqliqning me’yoridan oshmasligi uchun beton-
lashtiriladigan bloklar (konstruksiyalar) o‘lchamlarini aniq bel-
gilash va zarur sharoitlarda yirik bloklar ichki zonalarida sovitish
sistemalarini qo‘llashni tashkil qilish;
100
– beton qorishmasining qotish jarayonini uzluksiz nazorat
qilish, uni zarur namlik, qish davrida esa kerakli harorat rejimi bilan
ta’minlash;
– betonga belgilangan muddatidan oldin tashqi kuch va yuklar
ta’sir qilishiga yo‘l qo‘ymaslik va qoliplarni yechib olinish muddatiga
rioya qilish.
Suv xo‘jaligidagi yirik beton va yig‘ma temir-beton inshoot-lari
ishlash sharoitlariga bog‘liq ravishda cho‘kish, harorat, deforma-
tsiya kabi konstruktiv choklar bilan ajratiladilar. Yirik blok va kons-
truksiyalarda shunday choklarni o‘rnatish, texnologiya nuqtayi
nazaridan ancha murakkab jarayon hisoblanadi. Chunki, beton
qotish, mustahkamlanish jarayonida tanasidan katta miqdorda
issiqlik chiqarishi va hajm bo‘yicha ma’lum miqdorda kichrayishi,
o‘rnatiladigan choklar o‘lchamlariga va nihoyat yakuniy sifatiga
bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, choklarni, asosan, betonning
qoliplar bilan chegaralangan qis-mida o‘rnatilishi maqsadga muvofi
q bo‘ladi.
Beton qorishmasining fizik-mexanik xossalarini, inshoot
kons truksiyasi o‘lchamlarini, choklar turlari va ularni o‘rnatish
sharoitlarini va boshqa omillarni inobatga olgan holda, betonlashtirish
va qurilish bloklari o‘lchamlari belgilanishi lozim. Har bir qurilish
bloki uzluksiz ravishda beton qorishmasini yotqizishga mo‘ljallanishi
kerak. Shuningdek, bu jarayonda beton zavodi yoki beton qorishmasi
tayyorlash qurilmasining ish unumdorligi asosiy omillardan biri
bo‘lishi kerak. Yirik bloklar yoki konstruksiyalar qalinligi bo‘yicha
ham bir necha qatlamlarga bo‘linishi mumkin. Bunda, qatlamlar
orasidagi chegaralar vaqtinchalik choklar bo‘lib, ular pastki qatlam
(oldingi yotqizilgan beton) va yangi yotqizilgan qatlamni o‘zaro
bog‘lashga xizmat qiladi.
Yuqorida qayd qilinganidek, qurilish bloki hajmi beton qorish-
masini uzluksiz ravishda yotqizish va beton yetkazuvchi korxonaning
bir ish smenasidagi ishlab chiqarish unumdorligini hisobga olgan
holda belgilanadi. Agar sement-beton zavodi uch smenada uzluksiz
101
ishlasa, beton qorishmasini yotqizish va uning qotish jarayonini
inobatga olgan holda, qurilish bloki hajmlari chegaralangan bo‘ladi.
Betonlashtirish jarayonida qurilish bloki balandligi (qalinligi)
quyidagi holatlarni ta’minlash bo‘yicha chegaralanadi: qoliplarni
aniq va puxta o‘rnatish, belgilangan muddatda yechish va pastki
qatlamdagi yetarli mustahkamlikka erishishga ulgurmagan betonga
me’yoridan ortiqcha yuk ta’sir qilishiga yo‘l qo‘ymaslik; gidrotatsiya
jarayonida ajralib chiqadigan ekzotermik issiqlik me’yoriy darajadan
oshmasligini ta’minlash.
Shuningdek, qurilish blokining yuzasi o‘lchami ham qat-
lamqatlam usulida betonlashtirishda, har bir navbatdagi qatlam
yotqizilishi oldingi qatlam betonning qotish jarayoni boshlanguncha
amalga oshirilishini hisobga olgan holda belgilanadi. Bunda
betonlashtiriladigan qatlamlar orasida bog‘lanishga erishiladi.
Inshoot konstruksiyalarini betonlashtirish jarayonida qurilish
bloklariga bo‘lishda, ishchi va tarqatuvchi armaturalar joylashishi,
albatta, inobatga olinishi zarur. Imkoni boricha qurilish choklari
ishchi armaturalarni kesib o‘tmasligi kerak, chunki bu holat qolip
larni o‘rnatish jarayonini qiyinlashtiradi. Shuningdek, choklarni
konstruksiyalarning qarama-qarshi kuchlar tortishish zonasida
qurish ham mumkin emas. Suv xo‘jaligi inshootlari qurilishida beton
qorishmasini 0,3-0,5 m (ba’zi holatlarda 2,5-3,0 m) qalinlikda qatlam
usulida yotqizish texnologik sxemalari keng tarqalgan. Bunday
sxemalarning asosiy uch xil turi mavjud:
– yupqa qatlam sxemasi, beton qorishmasi bir necha qatlamda
blokning uzunligi va kengligi bo‘yicha yotqiziladi. Bunda har bir
yotqizilish, o‘zidan oldingi qatlamdagi beton qorishmasi qotish
jarayoni boshlangunga qadar amalga oshiriladi;
– bir qatlamli sxema, beton qorishmasi qurilish blokiga bir
qatlamda yotqiziladi;
– zinapoya sxemasi, beton qorishma qurilish blokiga uzunligi va
balandligi bo‘yicha zinapoyalar shaklida yotqiziladi.
102
Bir qatlamli sxemada ham I
min
yuqorida keltirilgan formula
bo‘yicha aniqlanishi mumkin, faqat unda h o‘rniga qalinligi ancha
katta bo‘lgan bitta qatlam olinadi.
Qurilish blokini betonlashtirishning zinapoya usuli boshqalariga
nisbatan ancha murakkab sxema bo‘lib, faqat katta yuzali va uzun
bloklarni betonlashtirishda, beton xo‘jaligi quvvati past bo‘lgan
sharoitlarda qo‘llaniladi.
Agar, oldingi yotqizilgan qatlamni beton qorishmasi bilan qop-
lash uchun yo‘l qo
‘
yiladigan maksimal vaqt t belgilangan bo‘lsa,
bu sxemada qurilish blokini betonlashtirishning hisobiy jadalligi
quyidagicha aniqlanishi mumkin:
I = (B
Do'stlaringiz bilan baham: |