|
\ s
$ p '
lashtirish uchun davlatning antimonopol va n a
js*
/
faoliyatini oshirish, to ‘lovlar bo'yicha inqirozlami yumshatish, baho
disparitetiga barham berish;
• raqobatda afzallikka ega b o ig an qayta ishlash sanoati korxo-
nalarining iqtisodiy o‘sish ustuvorliklarini aniqlash orqaii mamlakat
eksport samaradoriigini oshirish;
• milliy valuta almashuv kursi barqarorligiga erishish.
22.4. Bozor munosabatlariga o‘tish bosqichlariga oíd
qarashlar tahlili
Darhaqiqat, mamlakat taqdirida keskin va muhim o ‘zgarishlar ro‘y
berdi. 0 ‘zlikni anglash boshlandi. Milliy istiqlol g'oyasi fuqarolar hayo-
tiy mezonini tashkil eta boshladi.
Iqtisodiy taraqqiyotda jiddiy o‘zgarishlarga erishildi. 1997 yildan
boshlab, YaIM o‘sish sur’atlarining aholi o‘sish sur’atlaridan ustun
keíishi ta ’m inlandi va m am lakatda aholi turm ush darajasining
yaxshilanishi uchun zamin yaratildi. Xalqaro ekspertlar ma’lumotiga
ko‘ra, yangi asr boshiga kelib 0 ‘zbekiston ishlab chiqarish hajmiga
ko‘ra, inqirozga qadar bo‘lgan darajasini, shuningdek, BMT inson
taraqqiyoti indeksi (uning tarkibiy qismlari: aholining savodxonlik
darajasi; um r uzunligi; aholi jon boshiga YaIM) bo‘yicha reytingidagi
o‘z maqomini deyarli tiklab oldi. Inson potensial taraqqiyoti indeksi
ko‘rsatkichlari 1995-yildagi 0,679 dan 1999-yilga kelib 0,706 ga ko‘tarildi.
Jahon banki yillik hisobotidagi 1999-yil ma’lumotlariga ko‘ra esa,
0 ‘zbekiston Respublikasidagi aholi jo n boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi
ichki m ahsulot qiymati 870 $ ni tashkil etgan. Bu ko‘rsatkich
Qozog‘istonda 1310, Xitoyda 750 $, Qiig‘izistonda 350 $ni, Rossiyada
2300 $ni tashkil etgan.
Xalqaro ekspertlar fikriga ko‘ra, inson taraqqiyoti zamirida 0 ‘z-
bekiston iqtisodiy rivojlanishidagi asosiy tamoyillar jumlasiga quyi-
dagilar kiritilgan:
-YaIM o ‘sish sur’atlarining aholi o ‘sish sur’atlaridan ustun kelishi,
pirovardida esa, turmush darajasi yaxshilanishi uchun zamin yaratildi.
-U zoq muddatli istiqbolda o‘sish omili boMgan asosiy kapitalga
sarmoya kiritishning yuqori sur’atlarining ta’minlandi.
-Iqtisodiy o ‘sishning ijobiy sur’atlari sharoitida inflatsiya sur’atlaridan
'rqarorlashishi natijasida, aholining real daromadlari va turmush
'siyaxshilandi.
\
Yuqoridagilar bilan bir qatorda mamlakat iqtisodiyotining barqaror
o'sishdagi zaif jihatlar turkumiga quyidagilar kiritilgan:
1. 0 ‘zbekiston iqtisodiyoti tuzilmasi ilgarigiday o ‘zining agrar-
industrial tabiatini saqlab kelmoqda.
2. YaIM tarkibida sanoat mahsuloti 25%dan ozroq qismini ham da
jismoniy va m a’naviy eskirgan uskuna va texnologiyalar katta hissani
tashkil qiladi.
3. Ishsizlik darajasi tez sur’atlar bilan o ‘smayotgan bo‘lsa-da, ancha
yuqori bo‘lib, iqtisodiyotda qo‘llanilmayotgan manbalardagi katta
potensialni aks ettiradi.
4. Ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimida, ayniqsa, aralash shaklda
moliyalash tizimini boshqarish qismidagi institutsional o‘zgarishlar
tugallanmagan.
Shuningdek, islohotlar tajribasini um um lashtirishda tu rlic h a
yondashuvlar shakilanmoqda. Ulardan biri bozor munosabatlariga
o‘tishning ijtimoiy muammolarini hal etilishi 3 bosqichga taqsimlanadi:
1-bosqich (1991-1994);
2-bosqich (1994-1997);
3-bosqich (1997-2005).
Birinchi bosqichning maqsadi aholi turm ush darajasining keskin
pasayishi va ishsizlikning keskin oshishiga yo‘l qo‘ymaslik bo ‘ldi. Bu
bosqichda davlat oziq-ovqat xavfsizligini ta ’minlash, iste’mol bozorini
himoya qilish uchun iste’mol mollarini m e’yoriy tarqatish tizim i,
talón va kuponlar joriy etildi. Kam ta ’minlanganlar uchun im tiyozlar
saqlandi.
Ikkinchi bosqichning maqsadi ishlab chiqarish sam aradorligini
oshirish, ishlab chiqarish hajmi va iqtisodiy o ‘sishni barqarorlashtirish,
inílatsiyani jilovlash bo‘ldi. Natijada mulkdorlar sinfi shakllandi. Xorijiy
omillarga bog‘liq bo‘lgan o‘zak tarmoqlarini mustahkamlash choralari
ko‘rildi. Milliy valuta inflatsiyasini maqbul darajada jilovlash im koni
yaratildi.
Uchinchi bosqichning maqsadi iqtisodiy va ijtimoiy ko‘rsatkichlam i
sifat jihatidan yangi pog‘onaga ko‘tarishga qaratildi. Iqtisodiyotda m iqdor
va sifat siljishlari, kichik biznes va tadbirkorlik uchun huquqli sharoitlar
yaratildi, ishsizlikning yashirin va tuig‘un holatlarini bartaraf etishga
oid choralar ko‘rildi. Aholi daromadlarining yangi turlari - m ulkdan
va tadbirkorlikdan ham shakllana boshladi. Aholi kam ta ’m inlangan
qatlam lar qashshoqlashuvi kamaytirildi. Boqimandalik chekindi.
M ehnat va tadbirkorlik faolligi ortdi.
Iqtisodiyotning negizini turli xildagi mulk tashkil etishi, mulkchilik
munosabatlaridagi islohotlar chuqurlashuvi ham to ‘rt bosqichda
guruhlantirishga im kon yaratdi. Bunda 1990-91-yillar tayyoriov bos-
qichi deb belgilandi.
1-bosqich - 1992-1994 yillar;
2-bosqich - 1994-1996 yillar;
3-bosqich - 1996-1998 yillar;
4-bosqich - 1999 yildan hozirgacha.
Do'stlaringiz bilan baham: |
