A razzoqov, sh. Tashm atov

r a   b  o b.  0 ‘RTA  OSIYODAGI  DASTLABKI  VA
 
TEMURIYLAR  DAVRIGACHA  BO‘LGAN
 
IQTISODIY  G‘OYALAR
3.1.  «Buyuk  ipak  yo‘li»ning  Markaziy  Osiyoda  iqtisodiy
 
muoosabatlar  rivojlanishidagi 
0
‘ini
Xitoyning  Tinch  okeani  bilan  Hindiston,  Markaziy  Osiyo,  Yaqin 
Sharq,  Yevropa  davlatlarini  bog‘lovchi  qadimgi  savdo  yo'li  —  Buyuk 
ipakyo‘lidir.  Bu  yo‘l  orqali  asosan,  ipak eksport  qilinganligi  sababli 
«Ipak yo‘!i* nomi bilan shuhrat qozongan. Bu yo l m.av. II asrdan to milo- 
diy XV asigacha, suv yollari rivojlanguncha Xitoy, Hindiston,  Markaziy 
Osiyo,  Eron,  Yaqin  Sharq  hamda  0 ‘rta  Yer  dengizi  mamlakatlari 
o'itasidagi savdo-sotiq va madaniy aloqalaming rivojida muhim rol o'ynagan.
M anbalarga  qaraganda,  Sariq  dengiz  qirg'oqlaridan  Xuanxe 
daryosidagi  Sian  shahridan  boshlangan  dastlabki  yo‘l  Lanchjou  orqali 
Dunxuanga  kelgan  (Xutan),  u  yerda  ikkiga ajralib,biri  shimoli-g'aibga 
ikkinchisi janubi-sharqqa yo‘nalgan. Karvon yo‘lining umumiy uzunligi 
12 ming chaqirim atrofida bo‘lgan.  Nemis muarrixi  K.Rixtgofen  1887- 
yil ushbu yo‘nalishga  ilkbor  «Buyuk ipakyo‘li* degan nisbat beradi va 
bu ibora muomalaga kiritiladi.
Shimoliy  yo‘l  Turfon  orqali Tarim  vohasiga va bu  yerdan  Qashg‘ar, 
Dovon  (Faig‘ona  vodiysi)ga  borgan.  U  yerdan  So‘g*dning  markazi 
Samarqand va Maig‘iyona (Maiv)ga yo‘nalgan. Ipak yo‘li Faig‘ona vodiysida 
yana jufl  tarmoqqa  bo‘lingan.  Janubiy  qismi  0 ‘zgandan  0 ‘sh,  Quva, 
Maig‘ilon,  Q o‘qon  orqali  Xo‘jand,  Samarqand,  Buxoro  sari  uzaygan. 
Keyingisi Axsi (Andijon) va Qamchiq dovonidan o‘tib, Iloq vohasi hamda 
Toshkent tarafga  engan.  Demak,  Qamchiq tarixiy yo‘lning uzviy bolagi 
hisoblangan. Bu yo‘l mohiyat-e’tibori bilan Sharq va G ‘aibni turlijablialarda 
bog'lovchi yo‘ldir  (savdo-sotiq,  diplomatiya,  madaniyatva  boshqalar).
Shu karvon yo‘l orqali Xitoydan ipak,  Xitoyga  esa  har  xil gazla- 
malar, gilam va poloslar, oyna, metall, zeb*ziynat buyumlari, qimmat- 
baho tosh va dorivorlar keltirilgan.  Baqtriya va Dovon (Faig‘ona )dan 
ot va tuyalar  olib  borilgan.  XV-XVI  asrlardan bu  yo‘lning ahamiyati

---

ancha pasaydi, ammo Markaziy Osiyo respublikalarining siyosiy mus- 
taqillikka erishuvi tufayli, bu yo‘lni yanada jonlantirishga katta ehtiyoj 
tug‘ildi.  Xitoy, Qirg‘iziston,  0 ‘zbekiston, Turkmaniston,  Kaspiy den- 
gizi orqali Ozarbayjon, Gruziya, Qora dengizga chiquvchi undan Yev- 
ropa  (Parij,  Rotterdam)ga yetkazuvchi  yo‘l  loyihasi  ishlab  chiqildi va 
amalga oshirilmoqda.
0 ‘rta  Osiyoning  Buyuk  ipak  yo‘li  o ‘m i  va  eksport  potensialiga 
e ’tibomi  qaratsak,  Markaziy  Osiyoga,  xususan,  hozirgi  0 ‘zbekiston 
hududiga  qiziqish  awaldan  m a’lum  va  bu  har  tom onlam a  (siyosiy, 
iqtisodiy jihatdan) ahamiyatli bo‘Igan. Tarixiy va hozirgi m a’Iumotlaiga 
ko‘ra,  bu  hudud,  yer,  suv,  iqlim,  tabiati,  geografik  o ‘m i,  qazilma 
boyliklari,  hayvonot  dunyosi  jihatidan  ajralib  turgan.  Aholining 
mehnatsevarligi,  mirishkorligi,  bunyodkorligi,  kasb-hunaiga  m ehr 
qo‘yganligi va ijodkorligi m uhim ahamiyatga ega.
Markaziy  Osiyo donishmandlarining  kitoblari,  diniy va  ilmiy  asarlar 
hammani  qiziqtirgan.  Kitob  yozish  (hattotlar),  miniatura  san’ati yuqori 
darajada bo‘]gan. Shu sababli kitob savdo-sotig(i yetakchi o ‘rinni egallagan.
Mamlakatimizda dunyodagi eng yaxshi ot zotlari b o ‘lganligi m alum . 
Otlar xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida, harbiy xizm atda, trans­
port vositasi sifatida, uloq chopish, chovgan o‘ynash, kabilarga nihoyatda 
qadriangan va otlar eksportda  yetakchi o ‘rin egallagan.
Qishloq  xo‘jaligida paxta yetishtirish  va  ipdan  olinadigan  mah- 
sulot  asosiy  o ‘rinda  turgan.  Polizchilik  (ayniqsa,  qovunchilik), 
bog‘dorchilik  (uzum)  yaxshi rivojlangan.  Agar  bizg aip ak  yetishtirish 
Xitoydan kirib kelgan bo‘Isa,  xitoyliklar bizdan zotli otlar sotib oigan, 
uzum va beda yetishtirishni o ‘rganishgan.
Vatanimiz  hududida  qorako‘l  te n   beradigan  q o ‘ylar  parvarishi 
muhimdir.  Warning terisi bilan savdo qilish muhim ahamiyat kasb etgan.